سیستم اساسی آموزش برپایه ترکیبی از نظام‌های آموزشی انگلستان، فرانسه و آمریکا قالب ریزی شده و شاید مدل آموزش آمریکا بیشترین تأثیر را داشته است. نظام آموزشی زاپن به طور کلی از مقاطع آموزشی مختلف به شرح ذیل متشکل میگردد:

. مراکز پیش دبستانی

. مدارس ابتدایی (شوگاکو)

. مدارس مقدماتی متوسطه (چوگاکو)

. مدارس تکمیلی متوسطه (کوکو ؛ کوتایگاکو)

. مراکز دانشگاهی

الگوی اصلی نـظام مدرسه در ژاپن سیستمی یکپارچه می باشد . این سیستم بعد از سال 1947، و با اصلاح سیستم دو گانه قبلی بنا نهاده شد. مدارس عالی فنّی در سال 1962 بعنوان مؤسسه ای اضافی بر مؤسسات سیستم یکپارچه و با هدف تربیت متخصّصان مهندسی درجة میانی ایجاد شدند، امّا تعداد این مدارس هنوز به نسبت پایین است .

6 سال مدرسه ابتدایی و 3 سال مقطع مقدماتی متوسطه اجباری است. درصد حضور در مدرسه در هر دوسطح 99.8 درصد می باشد.حدود 96.8 درصد از کسانی که دوره مقدماتی متوسطه را به اتمام رسانده اند، پس از گذراندن امتحان ورودی به مقطع تکمیلی متوسطه راه می یابند که خود به سه نوع تقسیم می شوند :

. مدارس آموزش عمومی

. مدارس حرفه ای که دانش کاربردی و تکنیکهای صنعت ، کشاورزی، بازرگانی و غیره را آموزش میدهند.

. مدارس مکاتبه ای ترکیبی

بسیاری از مراکز تکمیلی متوسطه هم دروس عمومی و هم دروس حرفه ای راارائه میدهند .

دوره حضور در مراکز تکمیلی متوسطه برای دانش آموزان تمام وقت 3 سال و برای دانش آموزان پاره وقت سه سال یا بیشتر می باشد. دانش آموان پاره وقت 7/0درصد کلّ تعداد دانش آموزان مراکز تکمیلی متوسطه را تشکیل میدهند. بعلاوه ،دروس مکاتبه ای در سطح دبیرستان در دسترس می باشند . تحت این سیستم، یک دانش آموز کتابهای داده شده را مطالعه می کند و در فواصل معیّن مقالات تخصّصی ای در مورد موضوعات داده شده ارائه میدهد، و برای دوره ای معیّن آموزش می بیند و اگر در امتحانات قبول شود، به او دیپلم متوسطه اعطا می شود .مدارس عالی عموماً براساس دوره های دوساله عمل می کنند. کالجهایی وجود دارند که دوره های سه ساله ارائه می دهند، امّا تعدادشان کم است . یکی از دیژگیهای این کالجها این است که تعداد زیادی از آنها مختص زنان می باشند.تعداد کلّ مدارس عالی در اول ماه می 1997 ، 595 مدرسه بوده است.از کلّ ثبت نام ،2/90درصد را دختران تشکیل میدهند . دوّمین ویژگی این مدارس این است که تعداد قابل توجهی از آنها مؤسساتی خصوصی هستند . مدارس عالی خصوصی 7/84 درصد کلّ مدارس عالی را تشکیل میدهند سوّمین ویژگی، روند اخیر مستقر سازی مدارس عالی درشهرستانهای کوچک، متوسط و مناطق روستایی می باشد.کالجها یا دانشگا هها مطابق با دوره های چهار ساله عمل می کنند. دانشجویان در طول این چهار سال، دورة آموزش عمومی ( شامل سه بخش ادبیات و علوم انسانی، علوم اجتماعی و علوم طبیعی)، زبان خارجی، دوره های بهداشت و بدنسازی، و دوره های تخصّصی را می گذرانند . امّا دانشجویان پزشـکی باید دوره های 4 سالة علـوم پزشـکی را بـگذرانند و دو سال هم بیشتر از دانشـجویان رشته های دیگر صرف تحصیل کنند. برخی از دانشگاه ها دوره های پنج سالة شبانه ای برای جوانانی فراهم می آورند که در طول روزکار می کنند. در سال 1997،2/5 درصد کلّ دانشجویان دانشگاه دوره های شبانه را می گذراندند . علاوه بر آن، چند دانشگاه هم دوره های مکاتبه ای ارائه میدهند. تفاوتهای گسترده ای میان یک مؤسسه آموزش عالی و مؤسسه دیگر براساس نوع مؤسسه سنّت و تاریخ و بسیاری عوامل دیگر وجود دارد .تفاوتهای عظیمی هم می تواند در تسهیلات و کیفیّت آموزش مشاهده شود.به این علّت، کالجها و دانشگاه ها براساس اعتبارشان درجه بندی می شوند.در نتیجه ، نرخ تقاضای ورود به مؤسسات بسیار معتبر بسیار بالاست.

دانشگاه های کارشناسی ارشد ، دوره ای دوساله برای مدرک فوق لیسانس و دورة سه ساله جهت مدرک دکترای بعد از دوره کارشناسی ارشد ارائه میدهند.دانشجویان فوق لیسانس مدرک فوق لیسانس یا دکترا را بعد از گذراندن امتحان دریافت میدارند.با این حال در مورد دانشجویان پزشکی، از آنجا که باید دورة 6 سالة کارشناسی را بگذرانند، فقط دورة دکتری در سطح فوق لیسانس ارائه میشود.

نگاهی گذرا

در طول دورة طولانی مدت فئودالی پیش از دوران اصلاحات میجی در سال 1868، تشکیلات آموزش مختلفی جهت ارائه خدمت به نیاز‌های طبقات مختلف اجتماعی توسعه یافتند. لرد‌های ایالتی، مدارس ویژه‌ای برای کودکان طبقه رزمنده، و مدارسی برای اعضای ثروتمندتر طبقه کشاورز و بازرگان راه اندازی کردند که توسط جامعه روستایی اداره  می‌شدند. نوع دیگری از مدارس خصوصی تراکویا بود که خواندن و نوشتن و ریاضیات را به کودکان مردم عامی آموزش  می‌دادند و اغلب در مناطق شهری قرار داشتند.یک سیستم مدرن و ملی آموزشی در سال 1872 در ژاپن مطرح شد. در این زمان بود که دولت مدارس ابتدایی و راهنمایی را در سراسر کشور راه اندازی کرد. در سال 1886، هر کودکی باید 3 یا 4 سال در مدرسه ابتدایی حضور  می‌یافت. در سال 1990 آموزش اجباری رایگان شد، و در سال 1908، دورة‌ آن تا 6 سال توسعه یافت. بعد از جنگ جهانی دوم ،‌این دوره مجدداً توسعه یافت و به 9 سال فعلی رسید ،‌که دوران ابتدایی و راهنمایی را شامل  می‌شد. ساختار اصلی و اصول نظام آموزش فعلی در 2 قانون مصوبه 1947 طرح ریزی شدند که قانون اساسی آموزش و قانون آموزش مدرسه‌ای  می‌باشند. یک اصل پایه‌ای که در قانون اساسی تشریح شده، تساوی فرصت آموزش برای همه  می‌باشد. این قانون تبعیض بر اساس نژاد، طبقه، جنسیت، موقعیت اجتماعی، شرایط اقتصادی یا سوابق خانوادگی را ممنوع  می‌کند.هدف اصلی نظام آموزش، خلق شهروندانی متکی به خود از ملتی دموکرات و صلح طلب می‌باشد که به حقوق بشر احترام بگذارند و به حقیقت و صلح عشق بورزند. این قانون بر اهمیت آگاهی سیاسی و بردباری ندهی در رشد شهروندانی سالم تأکید  می‌ورزد، اما بالاخص هر گونه رابطه‌ای را میان احزاب سیاسی یا مذهبی و آموزش ممنوع  می‌کند. مطالعات اجتماعی شامل عنصر مرکزی برنامة آموزش مدارس دولتی منطبق با قانون اساسی آموزش  می‌باشد، که از دولت و مسئولان محلی نیز درخواست  می‌کند مؤسساتی چون کتابخانه، موزه و تالار شهرداری را تأسیس کنند.در حال حاضرنظام آموزشی زاپن به 5 مرحله به شرح ذیل تقسیم  می‌شود :

. مقطع پیش دبستانی (یک تا سه سال)

. مقطع ابتدایی (شش سال)

. مقطع مقدماتی متوسطه (سه سال)

. مقطع تکمیلی متوسطه (سه سال)

. مقطع مقدماتی آموزش عالی (معمولاً 4 سال)

مدارس عالی نیز وجود دارند که دورة تحصیلی 2 یا 3 ساله ارائه میدهند. بعلاوه بسیاری از دانشگاه‌های دوره ‌های فوق لیسانس، تحصیلات پیشرفته را فراهم  می‌آورند.آموزش برای کودکان 6 تا 15 سال اجباری و رایگان است. با این حال، اکثریت عظیمی از فارغ التحصیلان، مدارس راهنمایی مصمم به ادامة تحصیل هستند، و در واقع در حال حاضر، دبیرستان بخش مهمی از آموزش می‌باشد. در سال 1995، 97% از کل دانش‌آموزان وارد دبیرستان شدند، که این میزان مشابه میزان ورودی‌های به دبیرستان ایالات متحده می‌باشد،و 45 درصد از دانش‌آموزان دبیرستان تا سطح دانشگاه ادامه تحصیل دادند. این درصد پایین تر از درصد دانش‌آموزان آمریکایی  می‌باشد، در آمریکا تقریباً نیمی از دانش‌آموزان وارد دانشگاه  می‌شوند، اما درصد مربوط به ژاپن بالاتر از درصد مربوطه به کشور‌های اروپای غربی  می‌باشد.علاوه بر مدارس عالی و دانشگاه‌ها، تعدادی از دانش‌آموزان وارد مدارس حرفه‌ای  می‌شوند. به علاوه، در سال 1985، دانشگاه هوایی افتتاح شد تا فرصتی برای ادامة تحصیل بزرگسالان از طریق گرفتن فرستنده‌ای که خطابه ‌ها را در رادیو و تلوزیون پخش میکند، فراهم آورد.علاوه بر تسهیلات آموزشی در دسترس عامه، در تمام مراحل این نظام، مدارس خصوصی هم وجود دارند. این مدارس نقش مهم و ویژه‌ای در آموزش پیش دبستانی و دانشگاه ایفا  می‌کنند، که هر دو فراتر از محدودة نظام اجباری  می‌باشند. از ماه  می‌سال 1994، 80 درصد کودکان کودکستانی و 73 درصد دانش‌آموزان دانشگاهی در مؤسسات خصوصی ثبت نام کردند و 30 درصد دانش‌آموزان دبیرستانی در مدارس خصوصی حضور یافتند.تعداد دانش‌آموزان ژاپنی که در خارج از کشور تحصیل  می‌کنند، رو به افزایش است. در سال 1994،000/.151 دانش‌آموز درکشور‌های خارجی درس می‌خواندند.در سال 1994، 54000 دانش‌آموز خارجی در ژاپن بودند که حدود نود درصد آن‌ها از آسیا بودند.

طاهره  ابراهیمی