اندام های گیاهی

سلول واحد سازنده ی پیکر گیاهان است . برای اینکه سلول ، زنده بماند به اکسیژن و مواد غذایی نیازمند است . حال باید دید چگونه گازهایی نظیر ، اکسیژن ، دی اکسید کربن ، آب ، املاح و مواد آلی در اختیار گیاه قرار می گیرد . برای روشن شدن موضوع ، باید اندام های گیاهی و عمل آن ها را شناخت این اندام ها ، شامل : ریشه ، ساقه ، برگ ، گل ، میوه و دانه می باشند .

1- ریشه : اندامی است که درون خاک قرار دارد و ضمن محکم نگهداشتن گیاه ، در جذب آب و املاح از زمین ، توسط تارهای کشنده ، دخالت دارد . ریشه ها ممکن است ، راست یا افشان  باشند . بعضی از ریشه ها موادی را در خود اندخته می کنند و بعضی مصارف دارویی دارند .

2- ساقه : اندامی است که شاخه ها و برگ ها را روی خود نگه می دارد و در ضمن ، آب و   نمک های جذب شده توسط ریشه را به برگ ها می برد و مواد آلی ساخته شده را توسط برگ به شاخه ها و ریشه منتقل می کند . مقطع عرضی ریشه ، وجود آوندها در هوایت مواد را نشان      می دهد . بعضی از ساقه ها ، مانند : ساقه ی نیشکر ، مواد قندی در خود ذخیره می کند . ساقه ی کاکتوس به جای برگ ها که به تیغ تبدیل شده اند ، در ساختن مواد غذایی شرکت دارد . بعضی از ساقه ها ، چوبی هستند ، مانند : ساقه ی گردو ، بلوط ، گیلاس و عده ای از ساقه ها ، علفی  هستند ، مانند : گندم و برنج که دوام چندانی ندارند . مقطع عرضی ساقه ، وجود آوندها که در هدایت مواد دخالت دارند را نشان می دهد . وجود جوانه های جانبی و انتهایی در پیدایش شاخه ، برگ ، گل و رشد طولی ساقه موثر هستند .

در گیاهان چوبی ، علاوه بر رشد طولی ، رشد قطری نیز دیده می شود . رشد قطری ، سالانه در افزایش قطر گیاه موثر است و حلقه های رشد سالانه گیاه ، به صورت حلقه های تیره و روشن با ضخامت های مختلف در کفه ، دیده می شوند . این حلقه ها ، اجتماعی از آوندهای چوبی هستند که در هدایت شیره ی خام (آب و املاح) دخالت دارند . همیشه ، آوندهای چوبی که در زیر پوست قرار دارند ، فعال و حلقه های داخلی که مربوط به سال های قبل هستند ، غیر فعال       می باشند .

بعضی از ساقه ها ، زیرزمینی هستند ، مانند : سیب زمینی . ساقه ی پیاز در بین فلس ها قرار دارد که به تدریج به سمت بیرون رشد می کند .

3- برگ : برگ ها در گیاهان مختلف به اشکال مختلف دیده می شوند . اما به علت وجود سبزینه (کلروفیل) ، همگی کار ماده سازی را انجام می دهند . در مقطع عرضی برگ ، بخش های مختلفی مانند : روپوست در سطح داخل و خارج برگ دیده می شود که در مبادله ی گازهای تنفسی دخالت دارند . در زیر روپوست ، سلول های پارانشیمی حاوی کلروفیل می باشند که در ساختن و ذخیره ی مواد غذایی موثر هستند . وجود آوندها در برگ ، موجب رساندن آب و املاح به برگ و انتقال مواد غذایی ساخته شده به سایر قسمت های گیاه می شود .

تذکر : به مجموعه ی آوندها رگبرگ گفته می شود .

برگ ها به اشکال مختلف دیده می شوند . اگر هر برگ یک دمبرگ داشته باشد ، برگ ساده و اگر چند برگ یک دمبرگ داشته باشند ، برگ مرکب است ، لبه های برگ ممکن است صاف یا دندانه دار یا با بریدگی های عمیق باشند .

رنگ سبز برگ ها به علت کلروفیل است اما وجود مواد رنگی دیگر مانند : کاروتن و گزانتوفیل در ایجاد رنگ نارنجی یا زرد برگ ها موثر است .

4- گل : بخش های مختلف گل ، عبارتند از : کاسبرگ ها ، گلبرگ  ها ، پرچم و مادگی است . این قسمت ها بر روی بخش برجسته ی نهنج قرار دارد و نهنج به وسیله ی دمگل به شاخه متصل است . 

کاسبرگ ها به رنگ سبز و گلبرگ ها به رنگ های مختلف دیده می شوند . پرچم ها در تشکیل دانه ی گرده و مادگی دارای تخمدانی است که در آن تخمک قرار دارد . دانه ی گرده در داخل تخمک در تشکیل دانه ی گیاه شرکت می کند . از روی قطعات گل می توان به تک لپه و یا دو  لپه ای بودن گیاه پی برد .

در گیاهان تک لپه تعداد قطعات گل 3 یا مضربی از 3 می باشند و در گیاهان دولپه تعداد قطعات 2 یا 4 و یا 5 است .

تک لپه ای ، مانند : ذرت ، زنبق ، گلایل ، سوسن ، خرما و گندم .

دو لپه ای ، مانند : خیار ، بادمجان ، بادام ، گیلاس و اسفناج .

در بعضی از گیاهان دولپه ای ، گلبرگ ها ممکن است به هم متصل باشند ، مانند : نیلوفر و اطلسی.

و در بعضی ، گلبرگ ها جدا از هم هستند . مانند : گل سرخ ، شقایق ، میخک و شب  بو .

نحوه ی قرار گرفتن گل ها بر روی ساقه در همه ی گیاهان یکسان نیست ، در بعضی مانند : لاله و میخک در هر شاخه فقط یک گل و در بیشتر گل ها به صورت مجتمع به اشکال خوشه ، سنبله ، دیهیم ، کلاپرک ، چتر ، گرزن و ... دیده می شود .

5- میوه و دانه : میوه از آبدار شدن و رشد تخمدان ، دانه از تخمک به وجود می آید .

میوه در اصطلاح علمی ، قسمتی است که دانه را در بر می گیرد و ممکن است خوراکی باشد ، مانند : خربزه ، گوجه فرنگی ، سیب ، گلابی ، زرد آلو و ممکن است خوراکی نباشد ، مانند :   میوه ی گردو ، بادام ، نخود و لوبیا ، در این میوه ها ، دانه خوراکی است .

دانه در بقای نسل گیاه عامل موثری است . قرار گرفتن دانه درون میوه در حفظ و جابه جایی دانه ، اهمیت دارد . هر دانه از سه بخش جنین ، اندوخته ی غذایی و پوسته ساخته شده است .

جنین برای رشد اولیه ی خود از اندوخته دانه استفاده می کند . پوسته ی دانه ، پوشش خوبی برای دانه است . عواملی مانند : رطوبت و گرمای مناسب در رویش دانه موثر هستند . بعضی از دانه ها به علت وجود پوسته ی ضخیم ، سال ها آماده ی روییدن می مانند ، اما رویش آن ها ، نیازمند شرایط خاصی است .