پدر و مادر نخستین آموزگاران کودک خود هستند و حتی تا سال‌های اولیه‌ی آموزش رسمی مدرسه نیز ، شاید مهم‌ترین معلمان فرزندانشان باشند. آن‌ها می‌توانند دانش پایه و مهارت‌های لازم برای تجربه کردن و اندیشیدن را به کودک بیاموزند . کودک خواندن و نوشتن را از طریق دیدن ، گوش دادن ، گفتن و عمل کردن یاد می‌گیرد . این مهارت‌ها ابزارهای اصلی دریافت و درک ایده‌ها ، نگرش‌ها ، افکار و مبانی تعلیم و تربیت‌اند .

پایه و اساس همه‌ی یادگیری‌ها زبان و کسب مهارت‌های کلامی است . به کارگیری یک زبان و تسلط در آن ، چه از راه گفتن و شنیدن و چه از راه خواندن و نوشتن ، چیزی جز به کاربردن و کشف رمز‌ها و نشانه‌های زبان نیست . در حقیقت ، کاربردن و کشف رمزها و نشانه‌های زبان نیست . در حقیقت ، کودک با تمرین و پرورش این مهارت‌ها ، چه در خانه و چه در مدرسه ، سعی می‌کند نیازهای خود را متناسب با اهداف و مقاصد آینده‌ی زندگی خویش برآورده کند .

در زبان سمعی (یعنی ، گفتن و شنیدن) ، کودک این نشانه‌ها را به صورت صداها و آواهای گوناگون به کار می‌برد که اگر آن‌ها را بارها نشنود و تکرار نکند ، یادگیری حروف برایش دشوار خواهد بود . در زبان بصری (یعنی خواندن و برایش دشوار خواهد بود . بارها کلمات و واژگان گوناگون را از طریق گوش دادن ، شنیده است. به عبارت دیگر ، کودک تا کلمات را نشنود و به معنی و مفهوم آن‌ها پی‌نبرد. هرگز نمی‌تواند آن‌ها را برای بیان مقصود و خواست‌های خود در جملاتش به کاربرد . از طرف دیگر ، او باید زبان سمعی را خوب آموخته باشد تا بتواند بعدها رمزها و نشانه‌های بصری را به آسانی شناسایی کند .

در موارد بسیاری مشاهده می‌شود کودکانی که در محیط خانه و خانواده هنوز موفق نشده‌اند زبان سمعی را خوب یاد بگیرند ، زمانی هم که وارد مدرسه می‌شوند ، با مشکلات زیادی در زمینه‌ی یادگیری زبان بصری روبه‌رو می‌شوند . در حقیقت ، چنین دانش‌آموزانی نه صحبت‌های آموزگارانشان را می‌توانند بفهمند و نه آمادگی آموختن خواندن و نوشتن را مدرسه می‌شود . در حالی که اگر به نقش آموزش‌های والدین و آموزگارانی دوران ابتدایی در امر یادگیری این مهارت‌ها توجه و دقت کافی شود ، کودکان قادر خواهند بود نخستین مراحل زبان‌آموزی را که پایه‌ای نخستین مراحل زبان‌آموزی را که پایه‌ای برای مطالعات سال‌های متوسطه و پیشرفته خواهد بود ، با موفقیت بیاموزد . در این مقاله سعی شده است راهکارهای ملی و ساده‌ای برای پرورش و ارتقای مهارت‌های گوش دادن ، صحبت کردن ، خواندن و نوشتن در کودکان به ویژه نوآموزان کلاس اول ، معرفی گردد .

? پرورش مهارت گوش دادن

?) اغلب کودکان نوآموز اطلاعات و دانسته‌های خود را از طریق گوش دادن به سخنان و گفته‌های آموزگارانشان یا بلندخوانی کتاب برای آن‌ها به دست می‌آورند و هر چند کلاس اولی‌ها تازه خواندن را شروع کرده‌اند ، اما شنودگان فعال و دقیقی‌اند .(زمانی که دانش‌آموز گوش به کتابی علمی ، تاریخی ، داستانی و ... می‌سپارد ، به خوبی مطالب و موضوعات آن را در خاطرش نگه می‌دارد و چنان چه بعدها آن کتاب را دوباره برایش بخوانند ، پیش‌تر مطلب را به یاد می‌آورد. این امر بدان دلیل است که کودک در ابتدا توجه خاصی به نحوه‌ب نگارش واژگان ندارد و فقط موضوع را دنبال می‌کند.

?) بسیاری از کلاس‌ اولی‌ها از شنیدن داستان‌ها و ماجراهای طولانی لذت می‌برند. از این رو می‌توانید علاوه بر کتاب‌های مصور داستانی ، قصه‌ها و داستان‌هایی برای آنان بخوانید که شامل چند فصل باشد ، تا او بتواند ماجرایی نسبتا طولانی را دنبال کند .

?) کلاس اولی‌ها بیشتر معانی لغات را از طریق شنیدن داستان‌ها یا توضیاتی که والدین و مربیانشان هنگام خواندن کتاب به آن‌ها می‌دهند ، یاد می‌گیرند . بچه‌‌های بزرگ‌تر یا بزرگسالان ، لغات تازه را از طریق خواندن کتاب‌های جدید می‌آموزند ، اما کلاس اولی‌ها هنوز مهارت خواندن را یاد نگرفته‌اند و این موضوع در مورد آنان صدق نمی‌کند . نوآموز کلاس اول تنه می‌تواند کتاب‌های آسانی را که لغات ساده و کمی دارند و در عین حال بیش‌تر آن‌ها را نیز می‌داند ، بخواند . این کودکان به کتاب‌هایی احتیاج دارند که گنجینه‌ی لغات آن‌ها را گسترش دهد و این موضوع از طریق بلندخوانی کتاب برای آن‌ها (گوش دادن) و گفت‌وگو‌های روزانه‌ای که با والدین ، معلمان و نزدیکان خود دارند ، مسیر می‌شود .

?) کلاس‌ اولی‌ها ضمن گوش دادن به داستان‌ها یاد می‌گیرند که شنونده‌های خوبی در سر کلاس باشند . دانستن قوانین مربوط به مکالمات مثل: رعایت نوبت ، جمله‌سازی ، بیان صحیح ساختار عبارت و ... از مهارت‌هایی است که از طریق خواندن به دست می‌آید . کودکانی که این نکات را حین صحبت کردن رعایت می‌کنند ، بهتر می‌توانند با دیگران ارتباط برقرار کنند و مقصودشان را در قالب کلمات بیان نمایند .

? به آن‌چه می‌خوانند خوب گوش کنید

?) کودکان را تشویق کنید تا اشتباهاتی را که ضمن خواندن مطلبی مرتکب می‌شوند ، تصحیح کنند . وقتی کودک کلمه‌ای را اشتباه تلفظ کند ، می‌توان از او پرسید :" آیا صدای حروف را درست خواندی؟" و سپس او را راهنمتیی کرد تا کلمه یا جمله‌ی فوق را دوباره بخواند. البته ارگ کودک نتوانست شکل درست کلمه یا جمله را بگوید ، یا با آن کلمه آشنا نبود ، یا فراموش کرده بود ، خودتان شکل صحیح و معنی کلمه(جمله) را بگویید . اگر کودک معنی عبارت یا کلمه را به بیان دیگری برایتان تعریف کرد ، نشان می‌دهد که او مفهوم موضوع را درک کرده است و نیازی به موشکافی بیش‌تر نیست .

?) دوباره خوانی کتاب‌ها ، موجب تقویت مهارت خواندن در کودکان می‌شود .کلاس‌ اولی‌ها از این که یک کتاب را چندین بار بخوانند ، خیلی لذت می‌برند . اگر روزی فرزندتان کتابی را برای شما بخواند و شما از نحوه‌ی خوندن او تعریف کنید ، مطمئن باشید که مشتاقانه آن کتاب را برای تمام اعضای خانواده خواهد خواند . هر چند که خواندن کتاب‌های جدید برای گسترش گنجینه‌ی لغات کودک مفیدند ، اما آن‌چه دوباره خوانی کتاب‌ها به او می‌دهد ، روان خوانی ، بیان با احساس جملات و توجه به شیوه‌ی نگارش و کلمات متن است.

?) دقت کنید که کودکان کتاب‌های مناسب سطح سواد خود را انتخاب کنند . گاهی خواندن کتاب‌های دشوار و سخت برای کودکان ، خستگی ، ناکامی و بی‌انگیزگی به دنبال دارد . کتاب‌های متناسب با سطح سواد کودک ، کتاب‌هایی‌اند که کودک بتواند آن‌ها را با کم‌ترین کمک بزرگسال (والدین ، مربیان و اطرافیان) بخواند . بعضی از این کتاب‌ها توسط ناشرین مخصوص کودکان (انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ، انتشارات مدرسه ، انتشارات سروش و ...) چاپ شده‌اند و در کتاب‌خانه‌های مدارس قابل دسترسی‌اند .

?) کتاب‌های مورد علاقه‌ی کودک را (داستانی ، تخیلی ، افسانه‌ای و ...) در اختیارش قرار دهید . با معرفی انواع کتاب‌های مخصوص کودکان در زمینه‌های گوناگون ، امکان گزینش نوع کتاب را برای فرزندتان فراهم کنید .

?) کودک را تشویق کنید که هر روز کتابی را با صدای بلند برای شما بخواند . نوآموزان کلاس اول نیاز به تمرین و زیاد خواندن برای بهتر خواندن دارند . سعی کنید هر روز زمنی را به خواندن برای کودک و گوش دادن به کتاب‌خوانی او اختصاص دهید . بسیاری از نوآموزان از این که بتوانند برای خواهر ، برادر یا دوستانشان کتاب بخوانند ، خیلی لذت می‌برند . گروه دیگر شاید از ضبط کردن صدایشان بر روی نوار و شنیدن مجدد آن لذت ببرند ، در هر صورت خواندن با صدای بلند ، انگیزه‌ای برای خواندن بیش‌تر آن‌ها می‌شود .

? پرورش مهارت صحبت‌کردن

?) بچه‌های ?-? ساله دوست دارند آن چه را در طول روز دیده و شنیده‌اند ، برای دیگران تعریف کنند. آن‌ها ضمن صحبت کردن باید نکات بسیاری را رعایت کنند . گفت‌وگوهای کلاس اولی‌ها درباره‌ی موقعیت‌های گوناگون روزانه ، افرادی که با آن‌ها در تماس‌اند و آن‌چه فکر و تصور می‌کنند و ... می‌باشد . آن‌ها تمایل دارند داستان‌هایشان را با تمام جزئیات شرح دهند و این امر در حالی است که هنوز قادر نیستند مطالب خود را خلاصه کنند .

?) کلاس اولی‌ها معنای بیش از هزاران واژه را می‌دانند ، با واژه‌های تازه‌تر هن از راه‌های دیگری ، از جمله صحبت کردن با اطرفیان ، گوش دادن به کتا‌ب‌هایی که برایشان بلند خوانده می‌شود و صحبت‌هایی که در خانه و مدرسه می‌شوند ، یاد می‌گیرند.

?) کلاس اولی‌ها شیفته‌ی تعریف کردن موضوعات کتاب‌هایی‌اند که خودشان خوانده‌اند یا شنیده‌اند ، صحبت کردن صحیح با کودکان کلاس اول به آن‌ها کمک می‌کند تا تلفظ درست ، معانی و مفاهیمی را که خودشان می‌خوانند یا برایشان خوانده می‌‌شود ، بهتر بفهمند . آن‌ها می‌توانند درباره‌ی موضوعات مختلف ، ماجراهای داستان‌ها یا برداشت‌های خودشان از وقایع گوناگون صحبت کنند . آن‌ها به راحتی می‌توانند موضوع داستان را به زندگی‌شان ارتباط و تعمیم دهند و نیز دیدی انتقادی به آن‌چه می‌شنوند ، داشته باشند .

?) گفت‌وگوهای بچه‌های کلاس اولی‌ بسیار غنی‌تر و پیچیده‌تر از نوشته‌هایشان است . آن‌ها در نوشته‌های خود تنها از کلمات ساده ، روان و محدودی که می‌توانند بنویسند ، استفاده می‌کنند . در حالی که آن‌چه تعریف می‌کنند ، از کلمات و عبارات بیش‌تر و مشکل‌تری تشکیل شده است . این ویژگی در تمامی نوآموزان کلاس اول عمومیت دارد و برای مثال ، وقتی از آن‌ها می‌خواهید درباره‌ی حیوانی مثل سگ صحبت کنند ، شاید بتوانند ده‌ها جمله درباره‌ی سگ بگویند . ولی وقتی می‌خواهند همان موضوع را بنویسند ، نوشته‌شان به چند جمله‌ی کوتاه و ساده منحصر می‌شود .

www.gorooh.parsiblog.com