در این درس دانش آموزان با انجام فعالیت هایی با گوناگونی دانه ها، کار گل،میوه و دانه آشنا می شوند وچگونگی رویش گیاه از دانه را مشاهده می کنند .

آنچه دانش آموزان در مورد گل،میوه ودانه می دانند :

سال اول : - ریشه، ساقه و برگ از اجزای مهم گیاه اند . آب از ریشه وارد گیاه می شود. ساقه را به برگ ها می رساند و میوه دانه را نگه می دارد.

- بعضی ساقه ها و بعضی ریشه ها خوراکی هستند.

- انسان از گیاه استفاده های زیادی میکند.

هدف ها : انتظار می رود در فرایند آموزش این درس هر دانش آموز به هدف های زیر برسد.

انتظارات ومهارت ها :

1. بامشاهده گیاهان گل دار و نحوی تشکیل میوه نتیجه میگرد که گل به میوه تبدیل میشود.

2. دانه ها را از نظر رنگ وشکل و اندازه با یکدیگر مقایسه نماید و تفاوت ها و شباهت های آن ها را بیان کند.

3. به کمک نقاشی مراحل مختلف رشد دانه از خاک را نشان دهد.

نگرش ها :

1. به مشاهده ی دقیق علاقه مند شود.

2. به کاشت ،حفظ ونگهداری گیاهان علاقه نشان دهد.

3. نسبت به کار گروهی علاقه مند شود.

دانستنی ها  برای معلم

ساختمان گل : در یک گل کامل از خارج به داخل کاسبرگ ها، گلبرگ ها،پرچم ها و مادگی قرار گرفته اند .گل ها در گیاهان مختلف اشکال متفاوتی دارند ودر گونه های مختلف گیاهان تفاوت بسیار در ساختمان گل مشاهده می شود. بعضی از گل ها ناقص اند زیرا یک و یا دوقسمت از اجزای گل را ندارند مثلا برخی از گل ها بدون گلبرگ اند عده ای پرچم ندارند و پاره ای نیز فاقد مادگی اند.  

در انواعی از گل ها، کاسبرگ ها ویا گلبرگ ها جدا از هم ودر دیگر متصل به هم و یک پارچه اند. گونه هایی از گیاهان گل هایی با پرچم پیوسته و گونه هایی دیگر گل هایی با پرچم های جدا از هم دارند. در بعضی از گل ها اجزای ساختمانی نسبت به محور گل قرینه اند، در این صورت گل را منظم گوییم در برخی دیگر گل ها اجزای ساختمانی مساوی هم نیستندولی  نسبت به صفحه ای که از دمگل میگذردقرینه اند  چنین گل هایی را نا منظم گوییم  گونه هایی از گیاهان نیز گل های کوچکی به نام گلچه دارند که به دور هم جمع می شوند و در ظاهر مانند یک گل به نظر می رسند. (آفتاب گردان)

بعضی از گل ها کوچک و سبز رنگ اند و توجه شما را جلب نمی کنند مثلا علف هایی که در باغچه میرویند چنین گل هایی دارند.درختانی نیز مانند سپیدار،تبریزی ،بلوط،فندق،وگردو گل هایی دارند که سبز رنگ و کوچک اند و اجتماعی از آن ها به صورت سنبله در می آید.

گل ها به هر شکل و وضعی که باشند ،پرچم ها و مادگی در آنها اندام اصلی به شمار می آیند.

هر پرچم ،شامل دو بخش است: میله وبساک مادگی از سه بخش تشکیل شده است: تخمدان،خامه و کلاله.

یک بساک وقتی که به طور کامل رشد کند معمولا دارای دو کیسه گرده میشود که دانه های گرده در آنها به وجود می آیند.پس از تشکیل دانه های گرده دیواره ی کیسه های بساک در گیاهان مختلف به طرق متفاوتی باز می شود و دانه های گرده آزاد می شوند.در داخل تخمدان هم اجسام بیضی شکلی به نام تخمک وجود دارند.هر تخمک به وسیله پایه ای به دیواره ی داخلی تخمدان می چسبد. تعداد تخمک های درون تخمدان ممکن است از یک یا چندین هزار عدد باشد. درون هر تخمک را بافتی که سلول های آن سرشار از مواد غذایی هستند پرمیکند.

از گل تا دانه : پس از انکه رشد اندام های گل به پایان رسید،در اثر فرایندی که طی مراحلی چند صورت می گیرد، تخمدان گل به میوه وتخمک های درون آن به دانه تبدیل می شوند. این مراحل عبارتند از گرده افشانی،رشد لوله گرده ولقاح.

لقاح:  وقتی که لوله ی گرده به تخمدان رسید وارد تخمک میشود،   می ترکد وهسته های نر را آزاد می کند یکی از هسته های نر با هسته های سلول جنسی ماده ی تخمزا ترکیب می شود.نتیجه ی این ترکیب پیدایش تخمی به نام تخم اصلی است. هسنه ی نر دیگر هم در همین هنگام با دو هسته ای که در مرکز کیسه ی جنینی قرار دارند ترکیب می شود و تخم دیگری را موسوم به تخم ضمیمه پدید می آورد.

تشکیل دانه: پس از  انجام عمل لقاح،تخم اصلی در داخل تخمک شروع به تقسیم می کند وطولی نمی کشد که بر اثر تقسیمات پیاپی آن،جنین یا گیاهک دانه تشکیل می شود. در نتیجه ی تقسیمات پیاپی تخم ضمیمه نیز بافتی سرشار از مواد غذایی حاصل می شود که فضای اطراف گیاهک را پر می کند وبدین ترتیب تخمک تبدیل به دانه می گردد. پوستی که دانه را فرا میگیرد در واقع همان پوسته ای است که تخمک را پوشانده بوده است.

دو دانه  یکی تک لپه ای و دیگری دو لپه ای انتخاب کنید. مثلا یکی دانه ی لوبیا ودیگری دانه ذرت.دانه ی لوبیا دو قسمتی است.هر یک از این دو قسمت به نام لپه موسوم است. به همین سبب دانه ی لوبیا و دانه هایی نظیر آن را دو لپه ای گویند. اما دانه ی ذرت،گندم ویا برنج فقط یک قسمت دارد،از این رو به چنین دانه هایی تک لپه ای گفته می شود.بطور کلی دانه هایی را که در مزرعه،باغ و باغچه ی منزل می کاریم یا دو لپه ای هستند ویا تک لپه ای.گیاهان گلدار را از روی همین خصوصیت به دو گروه بزرگ دو لپه ای ها و تک لپه ای هاتقسیم می کنند.

تشکیل میوه: از آنجا که دانه عضو حساسی از گیاه است وباید بقای نسل آن را تامین کند،معمولا گیاه پوشش سخت ومحکمی دور آن تشکیل می دهد تا دانه از ضربات و  صدمات احتمالی که به آن واردمی آید آسیب نبیند.تشکیل میوه به این ترتیب است که وقتی تخمک در داخل تخمدان تبدیل به دانه می شود  تخمدان نیز رشد می کند وتبدیل به میوه می شودبه همین سبب در گیاهان گلدار،میوه دانه را فرا گرفته است. همه میوه ها مانند انگور و هلو آبدار وخوراکی نیستند،زیرا در جدار تخمدان بعضی از گیاهان آب و موادخوراکی ذخیره نمی شود مثلا میوه فندق خشک و غیر خوراکی است و همان قسمت سختی است که پس از شکستن، دانه را از درون آن بیرون می آوریم. همچنین میوه گندم به صورت پوست نازکی که روی دانه ی گندم چسبنده است و پس از آسیاب کردن گندم ،آن را به نام سبوس از آرد گندم جدا می کنیم. ضمنا باید توجه داشت که ممکن است غیر از جدار تخمدان، در قسمتهای دیگری از گل نیزآب ومواد خوراکی ذخیره شود و ما آنها را به نام میوه مصرف می کنیم .ولی چنین میوه هایی از نظر یک زیست شناس،میوه حقیقی به شمار نمی آیند،زیرا از نمو جدار تخمدان حاصل نشده اند.مثلا آنچه را که به نام میوه ی توت فرنگی ویا انجیر می خوریم در واقع نهنج گل است  که متورم و خوراکی شده است. بنابراین میوه ی کاذب محسوب می شود.

رویش دانه: گیاهک دانه در حالت عادی زندگی نهفته دارد. به طور طبیعی این نوع زندگی در طول ماه های سرد زمستان طی می شود اما وقتی بهار فرا می رسد،ممکن است شرایط برای رویش آماده شود. دانه برای رویش احتیاج به خاک مناسب،رطوبت و دمای مطلوب دارد.      

منبع کتاب معلم علوم تجربی پایه دوم ابتدایی