هما نطور که می دانیم ، پس از مرحله نیاز که پایه اسا سی رویکرد انسان به ساخت ابزار و محصولات فناوری است ، طراحی اولین قدم در جهت رسیدن به این هدف محسوب می شود . طراحی دارای مفاهیم گسترده ای است که معانی فراوانی را می توان در آن یافت . طراحی یک صندلی ، طراحی طبیعت بی جان ، طراحی یک مجموعه سوالات امتحانی و حتی طراحی یک عملیات پیچیده نظامی در جبهه جنگ و ...... همگی واژه طراحی را با خود به همراه دارند . در واژه
نامه های زبان انگلیسی به واژه هایی چون Drawing ، Designing ، planning ، sketch ، projectDraft ، Scheme و احتمالا برخی واژه های مرتبط دیگر برمی خوریم که جملگی دارای معانی متعـد دی هستند که طرح و طراحی بکی از معانی مشترک همه آن ها است . اگر صحبت از هنر طراحی و قدرت دست طراح در ایجاد یک اثر هنری بر روی کاغذ و قلم گیری و مشاهده دقیق جهان پیرامون و ترسیم آن باشد از واژه Drawing استفاده می کنیم .
نقاشی کردن ، ترسیم کردن ، طراحی .... Drawing :
ولی هر گاه بخواهیم از طرح یک ایده پردازش شده در ذهن خلاق و هدف مند سخن بگوئیم ، نظیر آن چه در صنعت و دنیای فن آوری ومی بینیم
از واژه Designing سود می بریم .
طرح ، طراحی ، نقشه ، قصد ، نیت ، طراحی کردن ، در نظر گرفتن ، ..... Design :
اگر طرحی برای آینده در ذهن داریم مانند رفتن به مسافرت یا تغییر شغل و یا چیزی از این دست ، از واژه planning استفاده می کنیم .
برنامه ، طرح ، نقشه ، تدبیر ، راه کار ،........... plan :
برای انجام هر نوع طرح و یا ایده ای در اولین قدم اقدام به برون ریزی انواع ایده ها به عنوان پیش طرح می کنیم . تحقیقات فراوان ثابت کرده که حتی هنرمندان بزرگی چون لئوناردو داوینچی و رامبراند نیز پیش از ترسیم آثار بسیار معروف و ماندگاری که امروزه موزه ها و اشخاص حقیقی و حقوقی به تملک حتی یک مورد از آنها مباهات کرده سر به آسمان می سایند ، پیش طرح های زیادی زده اند تا به طرح اصلی رسیده اند. این تکنیک در بین طراحان با عنوان ( اسکیس ) یا Sketch معروف است . از این تکنیک در حوزه های مختلف مانند نویسندگی ، فیلم سازی و حتی آموزش و پرورش و تدریس به وفور استفاده می شود و یا بهتر است بگویم ، می توان استفاده کرد !!!
پیش طرح ، نقشه ساده ، شرح مختصر ، خلاصه ، ............ Sketch :
پس ، همان طور که ملاحظه می کنید از واژه طراحی در گستره وسیعی استفاده مفهومی می شود که هر یک تعاریف خاص خودش را دارد.
نیاز ، طراحی ، دانش و مهارت ، مواد و ابزار و نیروی انسانی ، فرآیند ، تولید و ارزشیابی مراحل مختلف ساخت یک محصول فنآوری هستند که دبیران محترم حرفه و فن کاملا با آنها آشنا هستند.آن چه را که مایلم در اینجا مورد بحث قرار دهم این است که واژه طراحی که در درس حرفه و فن به عنوان یکی از مراحل اصلی تولید محصول فنآوری آمده است در محدوده کدام یک از تعاریف فوق الذکر می گنجد .
در حقیقت می توان گفت ، مرحله طراحی که در درس حرفه و فن به عنوان تنها یک مرحله از مراحل ساخت محصول معرفی گردیده ، خود شامل تمامی تعاریف گفته شده ، می شود .کسی که بر اساس یک نیاز شروع به ایده یابی می کند ، اقدام به طراحی در ذهنش می کند که از آن به عنوان planning می توان یاد کرد . در طی مراحل ایده یابی ، شروع به ایجاد اسکیس ها یا طرح های سریع می نماید . در اینجا طراح با استفاده از مهارت Drawing وارد مرحله sketch می شود. البته برای هر کدام از این مراحل زمان خاص خود باید طی شود و این طور نیست که فکر کنیم در مدتی کوتاه ، مثلا در چند دقیقه میتوان از مرحله اول به مراحل بعدی گذر کرد و کارها را سریعا به نتیجه رساند. طراح پس از خلق ایده های فراوان و نت برداری از آنها و طراحی آنها با استفاده از مهارت های هنری خویش ، به تجزیه و تحلیل طرح ها پرداخته به گزینش طرح های برتر می پردازد .می بینیم که در طی این مراحل ، دور اندیشی و ژرف نگری به همراه هدفمندی ، ارکان اصلی تفکر او را تشکیل می دهند که این خود پایه های اساسی planning است . قدرت تجسم طرح و انتقال آن از ذهن بر روی کاغذ با استفاده از ابزار طراحی در واقع بیان گر ورود به مرحله Drawing است که این خود از همان لحظه دست به قلم شدن در ترسیم اسکیس ها تا طراحی طرح نهایی ادامه دارد . پس از مرحله تجزیه و تحلیل اولیه و توجه به استانداردها و جداول زمان بندی شده کنترل پروژه و گزینش نهایی طرح منتخب ( با توجه به نقاط قوت و ضعف طرح و
تقویت نقاط قوت و رفع نقاط ضعف با اتکا به خرد جمعی و مهارت طراح ) وارد مرحله طراحی Design می شود . گر چه اعتقاد بر این است که شخص طراح در عرصه صنعت یا Industrial Designer از همان بدو تولد ایده ای نو در ذهنش تا پرورش و پردازش آن تا مراحل نهایی به عنوان یک طراح ( Designer ) عمل می کند ولی باید قبول داشت که نمی توان از این واقعیت چشم پوشید که یک طراحDesigner کسی است که باید حتما" طرح و نقشه plan ذهنی و عینی داشته باشد و قدرت طراحی Drawing را نیز دارا باشد با بتواند به مقصد برسد و آنچه را در ذهن دارد لباس فعلیت بپوشاند .
نتیجه این که ، تفهیم مرحله طراحی به دانش آموزان در مقطع راهنمایی تا حدودی مشکل است مگر اینکه به شکلی محسوس هر یک از مهارت های گفته شده را در قالب یک مجموعه فعالیت منسجم در کلاس پیاده کنیم که این خود زمان خاص خود را می طلبد . ناگفته پیداست که لزوم تدریس صحیح طراحی در درس هنر ، تا چه حد می تواند این امر را برای دبیر حرفه و فن آسان تر گرداند .البته لزومی ندارد که تفاوت هریک از مفاهیم طراحی را برای دانش آموز شکافته و به اصطلاح ، حلاجی کنیم .همینقدر که بدانند که در صنعت برای رسیدن به هدف ، که همانا تولید یک محصول فنآوری است چه قدم های باید برداشته شود و طراحی به کدام مرحله آن اطلاق می شود و در این مرحله چه کار باید کرد ، کفایت می کند .
انجام فعالیت های گروهی و تشویق آنها به تفکر خلاق در حک شدن مفاهیم طراحی در حافظه دانش آموز کمک بسیاری می کند .بهتر است او را عادت دهیم تا برای ساخت هر وسیله ، هر چند ساده باشد ، طراحی کند . یعنی اندیشه کند ، در ذهنش ساخت و ساز کند ، بحث و بررسی کند ، سبک و سنگین کند ، طرح های اولیه را ترسیم کند ، بهترین را انتخاب کند ، آنرا تصحیح کند و قوی تر سازد و عیوب احتمالی آن را بر طرف سازد و در این راه ، گام به گام ، از نظرات دیگران سود جوید و سر انجام طرح نهایی را ارائه دهد . حتی اگر از آنها بخواهیم تا فرآیند ساخت ، یعنی مراحل قدم به قدم ساخت محصول را به ترتیب بنویسند تا هر گروه که اقدام به ساخت وسیله ای می کند ، دستور العمل ساخت را در مقابل خود قرار داده از روی آن ، محصول خود را بسازند ، کار نابجایی نکرده ایم .
اگر بشود آن طور که باید بشود پس می توان امید وار بود که خلق خلاقیت کرده ایم یا به گفته ظریفی ، در راه اختراع مخترع گام برداشته ایم .
با سپاس فراوان
سـید رضـا نقیب زاده جـــلالی-کارشـــناس طــراحی صنعـــــــــــتی و دبیـر حــرفـه و فــن مدارس راهنـــمایـی منـــطقه خمــــام