نویسنده: محسن غرویان
سلام و درود بر انبیای عظام الهی علیه السلام که راه هدایت و سعادت را به آدمیان نشان دادند و علی الخصوص سلام و تحیت بر حضرت ختمی مرتبت محمدبن عبدالله(علیه السلام ) و اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) که چراغ فروزان شریعت را فرا راه

بشریت هماره برافروخته نگاه داشته اند و سلام بر فقیه موسس و مجتهد مجدد در عصر حاضر ،نایب الامام حضرت روح الله الموسوی الخمینی (قدس سره) که حکومت فقه وشریعت را از ذهن به عین آ ورد و جمهوری اسلامی را برپا کرد و مایه افتخار اسلام و قرآن و تشیع شد .
    درود بر خلف صالح روح الله حضرت آیت الله خامنه ای [ دام ظله العالی] که سال 1387 را سال “نوآوری و شکوفایی “ نامیدند و حوزه های علمیه را به مدیریت تحول - ونه مقابله با تحول - فرا خواندند.
    بی تردید فقه اسلامی توانایی اداره جامعه انسانی در عصر حاضر را دارد و اجتهاد به روش جواهری می تواند پاسخگوی نیازهای دینی انسان در جهان متحول امروز باشد و کمال دین به همین عنصر پویایی اجتهاد است.
    عقل یکی از منابع چهارگانه فقه امامیه است و این عقل می تواند بر اساس کتاب و سنت واجماع مدیریت تحول را بر عهده بگیرد. در کتاب و سنت ما ظرفیت های فراوانی نهفته است واین عقل است که باید این ظرفیت ها را از قوه به فعلیت برساند و در مقام تطبیق و انطباق بر موارد و مصادیق احکام شرعی را به منصه ظهور برساند. خداوند برای هدایت انسان ها دو حجت قرار داده است یکی حجت ظاهری که همان پیشوایان دینی هستند و دیگری حجت باطنی که همان عقل است . ما برای مدیریت تحول و نوآوری در فقه و رعایت اصول استنباط از کتاب و سنت در دنیای متحول امروز هیچ منبعی جز عقل نداریم .
    ما - بخواهیم یا نخواهیم- با دنیایی پر از تحولات در علم و صنعت و روابط اجتماعی و مناسبات انسانی روبرو هستیم و باید با توجه به اصول و عناصر ثابت و لایتغیر در حیات بشری احکام مربوط به این تحولات را از کتاب و سنت به کمک عقل استخراج کنیم و نوآوری در فقه جز این نیست.
    فلسلفه تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام از دیدگاه حضرت امام (قدس سره) چیزی جز ضرورت نوآوری در فقه نبوده است. چه کسانی واقعا می توانند اهل تشخیص - به معنای اخص کلمه- باشند؟ کسانی که با کتاب و سنت آشنا باشند، اصول استنباط و قواعد فقهی را به درستی بشناسند واز سوی دیگر از تحولات روزگار و تبدلات موضوعات ومصادیق و موارد انطباق احکام واقعی و ظاهری آگاه باشند. اخیرا در قانون بیمه دیه زن ومرد یکسان شمرده شده است . آیا این از موارد نوآوری در فقه نیست؟! امروزه احکام فقهی مربوط به شبیه سازی ، کاشت نطفه در رحم ، تجارت الکترونیکی، کشتن ترحمی ، سقط جنین ناقص الخلقه، اهدای عضو درسکته های غیرقابل برگشت و ... مصداق نوآوری در فقه است .
    نکته ای که در اینجا توجه به آن لازم است این است که تعداد آیات و روایات ما از نظر کمی محدودند اما اسلام و قرآن و شریعت ما برای همیشه زمان ها ومکان هاست . سوال این است که امر محدود چگونه می تواند نامحدود را پوشش دهد و فرا بگیرد؟ بدون شک تعداد موارد و مصادیق تطبیق احکام در طول زمان دائما در حال تکثر است و حدی ندارد. ما اگر بخواهیم آیات و روایات محدود را بر موارد و مصادیق نامحدود منطبق کنیم راهی جز تحلیل و تفسیر و تطبیق نداریم و تنها با کمک استنباط عقل است که این تطبیق و انطباق صورت می پذیرد. در غیر این صورت یا باید جاودانگی قرآن و اسلام را منکر شویم و یا قائل به انطباق کبیر در صغیر یا انطباق صغیر برکبیر شویم!!
    شیخ اعظم انصاری (اعلی الله مقامه الشریف) در کتاب قیم مکاسب روش استنباط عقلی و فقهی را در بسیاری از موارد “ ما لانص فیه” تعلیم داده است و از این روست که همه فقها این کتاب را یک کتاب اجتهادی شمرده و فهم و درک عمیق آن را نشانه اجتهاد و قوه استنباط دانسته اند.