امروزه در آموزش وپرورش به دانش آموزان توجه خاصی مبذول می گردد . معلمان بعنوان مهمترین عامل اثر بخشی نظام آموزش وپرورش در صددند تا یادگیری دانش آموزان را بهبود بخشند .برای اینکار معلمان باید به فنون مدیریت کلاس درس و مهارتهای معلمی مجهز باشند .آنها باید برای کلاس خود به خوبی برنامه ریزی

 نمایند وبرای رسیدن به تمامی اهداف ، کلاس خود را بطور مطلوب اداره کنند . روی تمامی مسائل کلاس دقت ونظارت داشته باشند وبه تمام جنبه های روانی واجتماعی فراگیران توجه نموده وبه شخصیت آنها احترام بگذارند . معلمان با نوشتن طرح درس مناسب برای تمام ساعات کلاس خود برنامه دارند و در شیوه ی تدریس خود از الگوهای فعال یا شیوه های تلفیقی بهره می گیرند. با بهره گیری از وسایل ورسانه های آموزشی به جذابیت تدریس خود می افزایند . معلمان موفق به ظرافت های تدریس واداره کلاس توجه می نمایند وسعی می کنند در هنگام ورود به کلاس درس ارتباط مناسبی با با فراگیران برقرار کنند ، آنها در مواجه با مشکلات فراگیران ، علت رفتارهای نامطلوب را شناسایی وآنگاه به درمان آن می پردازند و هیچگاه بوسیله تنبیه درصدد انهدام رفتار ناخواسته دانش آموزان برنمی آیند البته آنها سیاست انضباطی خود را اعمال می کنند ودر این مورد همواره ثابت قدم هستند .

یکی از فنون مدیریت کلاس ، سازماندهی محیط کلاس توسط معلم است لذا معلمان باید افراد ، مواد آموزشی ، وقت ، فعالیتها ودروس را سازماندهی وبرنامه ریزی کنند . غنی سازی ، محروم سازی ، توسعه دادن ، محروم کردن ، تنظیم دوباره وساده سازی از فنون پیشنهادی توماس گوردون هستند که در سازماندهی کلاس مورد استفاده قرار می گیرند .

نظارت دقیق معلمان بر رفتار ونحوه ی فعالیت های دانش آموزان به ایجاد نظم بیشتر در کلاس کمک می کند استفاده از روشهای غیر کلامی مانند نگاه اجمالی معلم یا خیره شدن از فنون موثر در متوقف کردن رفتار خلاف دانش آموزان به حساب می آید .

ارزشیابی مستمر از فعالیتهای دانش آموز در کلاس درس علاوه بر بهبود واصلاح روش های تدریس معلم وسنجش میزان یادگیری دانش آموزان موجب ایجاد نظم در کلاس درس وتعدیل رفتاردانش آموزان می شود .

معلمان خلاق وتوانا برای اداره کلاس خود برنامه مناسبی را طرح ریزی می کنند . به شخصیت دانش آموزان خود احترام می گذارند وباعدالت باآنها رفتار می کنند بادقت به حرفهای دانش آموزان خود گوش می دهند وبا کمک دانش آموزان قوانین مناسبی رابرای کلاس درس تدوین می کنند . وضمن توجه به تفاوتهای فردی فراگیران از تشویق بهره وافر را می برند آنها با استفاده از وسایل آموزشی وکمک آموزشی شیوه استفاده فراگیران از رایانه را آموزش میدهند وبا گروه بندی کردن دانش آموزان انگیزه فعالیتهای گروهی ومشارکت را در آنها تقویت می کنند . 

مقدمه

نقش معلم امروزه در آموزش و پرورش با نقش او در گذشته تفاوت چشمگیری دارد این تفاوت به خاطر آن است که هدفهای آموزشی امروزه با گذشته متفاوت است امروزه هدف آموزش تنها از بر کردن مطالب و بازگو کردن آنها نیست بلکه تمام جنبه های شخصیت دانش آموزمورد نظر است در هر نظام آموزشی از میان همه عناصرآن معلمان نقش مهم تری راایفا می کنند چرا که آنان مهمترین عامل اثر بخشی نظام آموزش و پرورش هستند . معلمان می توانند با بکارگیری شیوه ها و الگوهای مناسب تدریس ،برخوردهای مناسب و برقراری روابط صحیح انسانی با فرا گیران زمینه رشد فکری،اجتماعی ،عاطفی اخلاقی وخلاقیت آنها را فراهم نمایند .ازسوی دیگر در کلاس درس ،موقعیت ها و مسائلی برای معلمان پیش می آید که اگر معلمان تبحر و مدیریت لازم را نداشته باشند با اتخاذ تصمیمات غلط مواجه شده و مشکلات ونتایج نامطلوبی را بوجود می آورند در این مقاله بر آنیم که برای اثر بخش کردن آموزش و بهبود بخشیدن به کار معلم شمارا بامدیریت کلاس و مهارتهای معلمی آشنا سازیم

آموزش و یادگیری:

آموزش عبارت است از ایجاد انگیزه هایی که پاسخ معین و لازم را دنبال خود می آورد به این معنی که معلم محرکهایی را ایجاد می کند و دانش آموز پاسخهایی را به این محرکها می دهد .

امروزه در آموزش وپرورش نسبت به دانش آموزتوجه خاصی مبذول می گردد.بیشترین کوشش روانشناسان و علمای آموزش و پرورش برای آن است که در یابند یادگیری چگونه انجام می پذیرد ودر جهت تسریع و تاثیر بیشتر آن چه اقداماتی باید صورت گیرد در این خصوص مطالعات زیادی صورت گرفته است بطور کلی برای اینکه یادگیری بهتر وسریعتر انجام شود اصول زیر باید مراعات شود:

تعیین هدف : هدف آموزش باید برای معلم و فراگیر روشن باشد .

آمادگی : فراگیر باید از نظر جسمانی وروانی آمادگی یادگیری را داشته باشد .

انگیزش : دانش آموز باید علاقمند به یادگیری باشد .

تمرکز حواس : دانش آموز باید روی موضوع تمرکز داشته باشد.

فعالیت فراگیر : دانش آموز باید فعالانه در امر یادگیری شرکت کند.

ارتباط مطالب : مطالب آموزشی باید باهمدیگر ارتباط منطقی داشته باشند

تمرین وتکرار : آنچه که آموخته می شود باید توسط فراگیر تمرین وتکرار شود .

سیستماتیک بودن مراحل آموزش برای هر موضوع ودر هر شرایطی اززمان ومکان یکی از عوامل موفقیت در آموزش است . معلم می بایست ابتدا هدفهای آموزشی را به صراحت وروشنی به صورت هدفهای رفتاری بیان ومشخص نماید آنگاه مفاهیم واصولی راکه برای رسیدن به هدفهای آموزشی بکار می برد صریحا" مشخص ومعرفی کند معلم باید وسایل آموزشی وکمک آموزشی لازم که برای رسیدن به هدفهای تدریس مهم می باشد را تهیه نماید وهدفهای آموزشی را در قسمتهای مختلف برنامه توزیع کند معلم خوب از آزمون مقدماتی بهره می گیرد وآموزش را بصورت قدم به قدم پیش می برد ونهایتا" به ارزشیابی می پردازد وچنانچه هدفهای مورد نظر تامین نشده بود بایدآموزش ویا مراحل دیگر را مجددا" انجام دهد .

نظریه های مختلف در مورد کلاس

خوشبختانه علاوه بر روانشناسان وعلمای آموزش وپرورش ، جامعه شناسان ، روانشناسان اجتماعی وسایر متخصصان در مورد کلاس ومدرسه توجه نمود ونظریات سودمندی را ارائه نموده اند .

جامعه شناسان روی گروه تمرکز می کنند وکلاس را در درون محتوای بزرگتر یعنی اجتماع مورد مطالعه قرار می دهند آنها معتقدند که کلاس مکانی است که در آن دانش آموز خود را عضوی از اجتماع در نظر می گیرد وبه این ترتیب اجتماعی شدن را می آموزد . روانشناسی اجتماعی رابطه ی معلم وکلاس را مورد مطالعه قرار می دهد. وکلاس را سیستمی در نظر می گیرد که کودک را برای مقابله با سیستمهای بزرگتر آماده می کند .

اکولوژیست ها تعامل میان معلم وفراگیر را در رابطه بامحیطی که این تعامل در آن صورت می گیرد مورد مطالعه قرار می دهند ومعتقدند که رفتار معلم ودانش‌ آموز قبلا" به وسیله مقررات تعیین شده است .

متخصصان علوم ارتباطی هم کلاس را یک سیستم ارتباطی می دانند که دانش آموزان تحت تاثیر منابع وپیامهای آن قرار می گیرند .

ویژگیهای یک معلم خوب

در مورد این پرسش که معلم خوب وموفق چه کسی است نمی توان پاسخ قاطعی دادزیرا این امر کاملا" بستگی به فرهنگ وارزشهای یک ملت دارد وقبل از اینکه درمورد خوبی یا بدی معلم قضاوت شود ، باید معیارهایی تعیین گردد تا براین اساس معلم ارزشیابی شود این معیار ها باید با هدفهای آموزشی بستگی تام داشته باشد هرچند مشخصات یک معلم خوب وموفق در موقعیتهای مختلف متفاوت است ، با این حال معلمان خوب باید بطور کلی خصوصیات زیر را دارا باشند :

علاقه مندی به تدریس ، ثبات عاطفی وروانی ، مطالعه مستمر وادامه به یادگیری ، مهربانی وهمدردی با دانش آموزان ، داشتن روحیه همکاری بادیگر همکاران ، صبر و بردباری ، رعایت انصاب در ارزشیابی ها ، آشنایی با اصول روانشناسی ، قدرت بیان ، ارزشیابی از کارخود ، آراستگی ظاهری ومشخصات دیگر از جمله خصوصیات یک معلم خوب وموفق است .

معلم نقش مهمی در سلامت فکری وروانی دانش آموزان دارد به طوری که مطالعات نشان داده است دانش آموزان معلمان متعادل از تعادل روانی وآرامش بیشتری برخوردارند لذا معلم خوب کسی است که ضمن دارا بودن ویژگی های فوق تلاش نماید مهارتهای لازم جهت تدریس وکلاسداری را بدست آورده وبکار بندد .

مسوولیت اداره کلاس

برخلاف گذشته که معلم مرکز ونقطه اتکایی برای دانش آموز بود وهمیشه به عنوان دریایی از معلومات در برابر دانش آموزان کلاس ظاهر می شد ، امروزه در سیستم آموزش وپرورش دانش آموزان خود مسوولیت یادگیری را به عهده می گیرند وبا کمک وراهنمایی معلم دانستنیها را فراگیری می نمایند درواقع سیستم قدیمی معلم مداری به سیستم دانش آموز مداری تغییر یافته است .

گرچه درسیستم دانش آموز مداری نیازهای دانش آموزان در درجه اول اهمیت است وآنها در طرح واجرای برنامه فعالانه سهیم هستند اما اجرای چنین روشی به آن معنی نیست که مسوولیت کلیه امور بادانش آموز باشد . معلم باید برای کلاس خود به خوبی برنامه ریزی نماید وبرای رسیدن به تمامی هدفها. کلاس خودرا به خوبی اداره کند ، روی تمام مسائل دقت ونظارت داشته باشد ، به خوبی دانش آموزان را هدایت کند و هر ازچند گاه از آموخته های آنها ارزیابی بعمل آورد . در واقع اگر معلم در اداره کلاس خوب عمل کند وبه تمام جنبه های روانی ، اجتماعی فراگیران توجه نموده وبه شخصیت آنها احترام بگذارد دیگر آنها برای نمره گرفتن و امتحان دادن مطالب را نمی آموزند بلکه آنها کاربرد معلومات خود را می دانند وبه هنگام مواجهه بامشکلات توانایی حل آنها را دارند . حال این سئوال را مطرح می نماییم که معلم برای اداره کلاس خود چه مهارتهایی را باید داشته باشد ویا چگونه در کلاس خود مدیریت کند ؟ درزیر به چند نمونه اشاره می نماییم

1-   برقراری ارتباط اولیه ص3

اولین شروع معلم در آغازین روز تحصیلی بسیار مهم وبا ارزش است معلم درحین ورود باید ضمن معرفی خود ونوشتن نام ونام خانوادگی خود روی تابلوکلاس ، نام درس ، روزها و ساعات تشکیل کلاس خود را برای فراگیران ذکر کند واهداف درس را برای آنها روشن کند زیرا هرچه اهداف درس بیشتر مشخص شود شوق وانگیزه فراگیران برای یادگیری ومطالعه بیشتر خواهد شد همچنین معلم باید ارزش وفواید درس را نیز توضیح دهد . دراین جلسه معلم از دانش آموزان می خواهد که تک تک خود را معرفی نمایند ودر ادامه روش تدریس خودو شیوه ی ارزشیابی از درس را برای دانش آموزان بیان کند .

نحوه ورود معلم در هر جلسه به کلاس هم مهم است بولمر می گوید « بیشتر قضاوت افراد ( فراگیران ) متاثر از اولین برخوردها است ₍₁₎

_{اگر معلم باانگیزه ، بانشاط وصمیمانه واردکلاس شود اثر مثبت روانی برفراگیران خواهد داشت اما اگر با حالت کسلی وخستگی وارد شود قطعا" این اثر منفی خواهد بود بنابراین معلم در هنگام ورود به کلاس به گونه ای باید وارد شود که فراگیران متوجه حضور او شوند یعنی در هنگام ورود با عجله وارد نمی شود درب می زند باچهره گشاده به دانش آموزان لبخند می زند و پس از سلام کردن وارد کلاس می شود ووقتی در جایگاه خود قرار گرفت ارتباط خود را بیشتر می کند با فراگیران احوالپرسی می کند ودرهنگام حضور وغیاب کمی هم با شاگردان خوش وبش می کند واز غایبین سراغ می گیرد وعلت غیبت آنهارا جویا می شود. بهتراست معلم کلاس خود را با نام ویادالهی شروع کند واز مناسبت های هر روز بهره گیری تربیتی واخلاقی مناسب را داشته باشد .2-داشتن طرح درس}

_{معلم موفق کسی است که برای تمام ساعات کلاس خود برنامه داشته باشد واین میسر نیست مگر با نوشتن طرح درس مناسب شاید خیلی از معلمان با سابقه بگویند مانیازی به طرح درس نداریم وبه راحتی می توانیم کلاس را اداره کنیم این نکته قابل ذکر است که بسیاری از اتفاقات ورفتارهای دانش آموزان غیر قابل پیش بینی است اما در صورتی معلم می تواند جلو وقوع این مشکلات را بگیرد یا به سرعت آنها را به کمک دانش آموزان حل کند که برنامه کاری یا طرح درس داشته باشد امام علی (ع) فرمودند « التدبیر قبل العمل یؤمنک من الندم » یعنی تدبیر وآینده نگری قبل از عمل ، تورا از پشیمانی ایمن می سازد .(1)}

_{معلم در طرح درس هدفهای کلی رامشخص می کند وهدفهای رفتاری را براساس حیطه}

_{های مختلف ودر راستای هدف کلی مشخص می سازد به نحوی که پس از تدریس این هدفها در رفتار دانش آموزان متبلور شود .}

_{معلم موفق در شیوه ی تدریس خود از الگوهای فعال یا شیوه های تلفیقی بهره می گیرد وتدریس خود را با استفاده از وسایل ورسانه های آموزشی ارائه می دهد}

مجید دانش پژوه