اگزمای دست
مرکز آموزش و پژوهش پوست و جذام

خشکی و التهاب پوست دست که پزشکان به آن ”اگزما“ یا ”درماتیک“ یا ”سودا“ می‏گویند، می‏توان دلایل زیادی داشته باشد ولی بیشتر این علل را می‏توان در یکی از دو گروه زیر طبقه‏بندی نمود

الف- آسیب‏های پوستی ناشی از تماس با مواد خارجی
ب- آسیب‏های پوستی ناشی از حساسیت داخلی

 اگزمای دست بسیار شایع است. این بیماری در اکثر مردم ابتدا به صورت زبری و خشکی دست‏ها شروع شده و بعداً تبدیل به ضایعات قرمز رنگ و ملتهب و پوسته پوسته می‏شود که با خارش همراه است. عوامل زیادی می‏توانند به پوست دست آسیب برسانند. تماس زیاد با آب و هوای خیلی خشک، صابون‏ها، مواد پاک‏کننده، پودرهای رختشویی، حلال‏ها، مواد شیمایی، دستکش‏های لاستیکی و حتی مواد بکار رفته در کرم‏ها و فرآورده‏های بهداشتی می‏توانند اکزمای دست ایجاد نمایند.
 وقتی پوست قرمز و خشک شد، حتی مواد بی‏ضرری مانند آب و محصولات بهداشتی نوزادان (کرم و شامپوهای بچه) هم می‏توانند موجب تحریک بیشتر پوست و بدتر شدن ضایعه شوند. مشاوره با پزشک و پیدا کردن اینکه کدام ماده مورد مصرف در زندگی روزانه شما باعث پیدایش این مشکلات شده است بسیار اهمیت دارد. اغلب، تغییر دادن مواد مصرفی یا خودداری از تماس با ماده حساس کننده، موجب کمتر شدن مشکل پوست می‏شود.
 زمینه پیدایش واکنش‏های حساسیت پوستی، معمولاً از پدر و مادر به فرزندان به ارث می‏رسد. افرادی که استعداد ابتلا به این واکنش‏ها را دارند، ممکن است سابقه ابتلا به تب یونجه (حساسیت فصلی به گرده گیاهان) و یا آسم را هم داشته باشند. این افراد حتی ممکن است به بعضی از مواد غذایی هم حساسیت داشته باشند و یا دچار حالتی باشند که اصطلاحاً ”درماتیت آتوپیک“ یا ”اکزمای سرشتی“ نامیده می‏شود. پوست این افراد پس از تماس با بسیاری از مواد که در حالت عادی برای سایر مردم آزار دهنده نیست، دچار قرمزی، خارش و سایر علایم حساسیت می‏شود.
چگونه علت اصلی اکزما را بیابیم؟
 وظیفه متخصص پوست، بررسی و جستجوی علل احتمالی ایجاد کننده بیماری در پوست دست است. وی باید بفهمد که این مشکل به دلیل تحریک پوست است و یا به دلیل الرژی؟ او از شما سوالات بسیاری در مورد هرگونه مشکل پوستی قبلی، تاریخچه حساسیت‏های احتمالی، آسم و هرگونه مشکل پزشکی دیگر خواهد پرسید. او باید بداند که شما چه کرم‏ها و لوسیون‏هایی را به پوست خود می‏مالید، آیا از دستکش استفاده می‏کنید یا خیر و در طول روز دست‏های شما با چه موادی در تماس هستند. وی دست‏ها، پاها و بقیه پوست شما را برای یافتن علایم بیماری بررسی خواهد کرد.
 ممکن است برای رسیدن به تشخیص دقیق، انجام آزمایش‏های میکروسکوپی و بررسی بیشتر پوست هم لازم باشد. اگر پزشک به این نتیجه برسد که ضایعه پوستی شما به خاصر حساسیت به بعضی مواد موجود در محیط است، ممکن است آزمایشی را برای شما تجویز کند که اصطلاحاً ”آزمایش برچسب Patch Test“ نامیده می‏شود. در این آزمایش بعضی از مواد حساسیت‏زا را بر روی پوست می‏چسبانند تا به وجود آلرژی نسبت به آنها پی‏ببرند. با استفاده از این روش‏ها، متخصص پوست خواهد توانست علت یا مجموعه علل ایجادکننده اکزمای دست را پیدا و ضایعه را درمان کند.
اکزمای دست را چگونه درمان می‏کنند؟
 ممکن است پزشک برای درمان و ترمیم پوست شما از مجموعه‏ای از روش‏ها استفاده کند. گاهی برای درمان مشکل پوستتان باید آنتی‏بیوتیک‏های خوراکی هم مصرف کنید. یک کرم یا پماد مرطوب کننده نیز ممکن است برایتان تجویز شود.
 توجه داشته باشید که این کرم باید به تنهایی مصرف شود و آن را نباید همراه با سایر کرم‏های دست به پوست بمالید. گاهی لازم می‏شود که از پمادهای حاوی داروهای کورتونی جهت درمان اکزمای دست استفاده شود.
 اگر به نظر می‏رسد که کرم تجویز شده فایده‏ای نداشته است، این موضوع را بطور صریح با پزشک خود در میان بگذارید. با جلوگیری از تماس دست‏ها با مواد شیمایی قوی و سایر مواد حساس کننده می‎توانید بر سرعت بهبود دست‏هایتان بیفزایید.
برای پیشگیری از اکزمای دست چه باید کرد؟
 برای جلوگیری از آستب رسیدن به پوست دست‏ها کارهای زیادی می‏توان انجام داد:
• با پوشیدن دستکش می‏توان از دست‏ها در برابر صابون‏ها، پاک‏کننده‏ها و سایر مواد شیمیایی مراقبت کرد. همیشه در آشپزخانه و حمام یک جفت دستکش داشته باشید و در موقع شستشوی ظرف‏ها و لباس‏ها از آنها استفاده کنید. از آنجا که خیلی از مردم نسبت به دستکش‏های لاستیکی حساسیت دارند، بهتر است زیر دستکش‏های لاستیکی دستکش نخی بپوشند. به محض سوراح و پاره شدن دستکش، آن را بدور بیندازید. در فواصلی که از دستکش استفاده نمی‏کنید، آنها را در هوای آزاد آویزان کنید تا خشک شوند.
• همیشه حتی وقتی لباس‏های شسته را تا می‏کنید، سبزی پاک می‏کنید، آب‏لیمو می‏گیرید و یا رب‏گوجه فرنگی تهیه می‏کنید، دستکش نخی بر دست داشته باشید.
• در صورت امکان حتماً برای شستشوی لباس‏ها از ماشین لباسشویی و برای شستشوی لباس‏ها و ظرف‏ها با دست اجتناب کنید.
• در موقع شستن دست‏ها از آب ولرم استفاده کنید و مقدار کمی صابون بکار ببرید. در هر بار شستشوی دست و یا کار با آنها، حلقه و انگشتری را از دست خارج کنید. حلقه و انگشتر، صابون و رطوبت را در زیر خود جمع کرده و موجب آزرده شدن پوست می‏شوند. بلافاصله پس از شستن دست‏ها، از کرم مرطوب کننده به منظور حفظ آب موجود در پوست استفاده نمایید.
• زمستان‏ها از دستکش چرمی استفاده کنید تا مانع از خشکی و پوسته شدن دست‏هایتان شود. همیشه برای نرم و مرطوب نگهداشتن پوست دست‏هایتان از یک فرآورده مناسب که توسط پزشک متخصص پوست تجویز شده استفاده کنید. اینگونه فرآورده‏ها را باید چندین بار در روز بسته به نیاز، به دست‏ها بمالید. زمانی که ضایعات پوستی دست‏ها در حال ترمیم هستند، گاهی منظره ناخوشایندی (بخاطر دلمه بستن) پیدا می‏کنند که به تدریج برطرف می‏شود. گاهی هم این ضایعات پس از بهبودی دوباره عود می‏کنند. سعی کنید به خاطر بسپارید که تماس با کدام فرآورده یا انجام کدام فعالیت سبب عود عارضه شده است. حتماً پزشک خود را از عود مجدد ضایعه پوستی دست‏ها مطلع کنید. از آنجا که ضایعات پوست دست‏ها عموماً مقاوم به درمان هستند، ادامه درمان و رعایت دقیق دستورات پزشک و نیز حفظ ارتباط با طبیب در مدت درمان، بسیار اهمیت دارد. بخاطر داشته باشید، اکزمای دست‏ها به شرط رعایت نکات فوق، درمان شدنی است. پس ناامید نشوید و به پزشک خود اعتماد داشته باشید. از سوی دیگر به یاد داشته باشید که حتی پس از بهبودی کامل اکزمای دست در صورت عدم رعایت مواد فوق، احتمال عود اکزما زیاد می‏باشد. لذا سعی کنید موارد فوق را بصورت عادت روزمره درآورده و همیشه آنها را رعایت نمایید.