در روشهای سنتی آموزش، امتحان به عملی گفته می شود که در پایان هر یک از سه ماه یا نیم سال تحصیلی برای اندازه گیری میزان آموخته های شاگردان و تعیین قبول شدگان و مردودین به منظور ارتقای شاگردان از کلاسی به کلاس دیگر یا از واحدی به واحد دیگر انجام می گرفت. در اصطلاح جدید، مفهوم امتحان با ارزشیابی یکی است، زیرا هر دو به اندازه گیری آموخته های شاگردان مربوطند. بنابراین امتحان نیز همچون ارزشیابی احتیاج به اطلاعات دارد. اطلاعات از طریق اندازه گیری بدست می آید و اندازه گیری هر صفتی احتیاج به یک وسیله دارد (شیبانی، 1371، ص 387) .

چرا بسیاری از دانش آموزان از امتحان می ترسند؟

       علت ترس و اضطراب از امتحان، بیشتر ناشی از عملکردهای غلط معلمان ، و روشهای نادرست امتحان است. گاهی معلم نقش خود را که فراهم ساختن شرایط و امکانات مناسب آموزش و پرورشی و هدایت فعالیتهای آموزشی شاگردان به منظور رشد همه جانبة آنان است؛ فراموش می کند و تنها به انتقال حقایق علمی، و اندازه گیری آن حقایق ضبط شده توسط دانش آموزان به منظور عبور آنان از کلاسی به کلاس دیگر می پردازد. در حالی که امتحان و ارزشیابی همچون سایر فعالیتهای آموزشی است وظیفه همه معلمان است که امتحان را از وجه ناآگاهانه به شکل آگاهانه در آورند، و بدانند که ارزشیابی، تنها برای صدور جواز عبور شاگرد از یک کلاس به کلاس دیگر نیست.

اهداف ارزشیابی نهایی (امتحان)

هدف معلم و مؤسسات آموزشی از برگزاری امتحان چیست و چرا باید شاگردان را به کاری که می دانیم برای آنان چندان خوشایند نیست، وادار کنیم؟ هدف از برگزاری امتحان می تواند موارد زیر باشد.

1ـ ایجاد رغبت در شاگردان برای یادگیری و یادگیری بیشتر

2ـ تحکیم مبانی شخصیتی شاگردان با ایجاد تغییرات تدریجی در آن

3ـ تعیین رابطه عملکرد با هدف، یعنی تشخیص اینکه شاگردان تا چه حد به اهداف تعیین شده دست یافته اند تا بتوان بر اساس آن برای آینده برنامه ریزی کرد.

4ـ شناخت تفاوتهای فردی شاگردان برای فراهم ساختن امکانات کمک به شاگردان نیازمند.

5ـ ارزیابی معلم از کار و عملکرد خودش به منظور ادامه روش یا روشها، اصلاح آن، یا تغییر بنیادی روش یا روشهایی که تاکنون در تدریس داشته است.

رابطه ارزشیابی نهایی و خلاقیت

متأسفانه وقتی سخن از فعالیتهای آموزشی بعد از تدریس مانند ارزشیابی به میان می آید، نوعی غرور در شخصیت معلم و نگرانی و اضطراب در چهره شاگردان به وضوح مشاهده می گردد. اگر چه واژه های آزمون و آزمایش و واژه های غیر فارسی تست و حتی کوئیز به دلایل متعدد جانشین امتحان شده تا شاید وحشت ضمنی یا آشکار شاگردان را از این قضیه کاهش دهد، اما همچنان این «غول» با حدت و شدت همیشگی دل و جرات از شاگردان می رباید و مفهوم امتحان برای آنان همراه با ترس و اضطراب است. زیرا در آنها معنای شکست یا موفقیت، قبول یا رد شدن را بیدار می کند.

متأسفانه برخی از معلمان از امتحان به عنوان یک ابراز قدرت استفاده می کنند. و با ایجاد زمینه های نامطلوب آموزشی نوعی نگرانی و وحشت از امتحان برای همیشه در اذهان شاگردان باقی می گذارد و زمینه نوآوری و خلاقیت را در دانش آموزان از بین می برد (شیبانی،  1371،  ص387) .