طرح ارزشیابی توصیفی از سال تحصیلی 83-82 به صورت آزمایشی در 25 کلاس درس در کل کشور آغاز شد. این طرح در شرایطی مطرح شد که سیاستگذاران نظام آموزشی از سالهای دهه هفتاد به دنبال بهبود کیفیت آموزش بودند و خرده نظام ارزشیابی را از نقاط ضعف نظام آموزشی می دانستند. آنها بر این باور بودند که ارزشیابی موجود مشکلات جدی را در خود دارد و نیازمند اصلاح ساختار است.
در چنین وضعیتی طرح ارزشیابی توصیفی با هدف حذف مقیاس کمی "نمره درسی" و تغییر آن به مقیاس کیفی در سه سال به صورت آزمایشی در 600 کلاس دوره ابتدایی به اجرا درآمد.
امسال قرار است طرح از سوی پژوهشکده تعلیم و تربیت به شورای عالی ارایه شود تا در صورت صلاحدید به صورت اجباری اجرا شود. ما در این مصاحبه سعی بر روشن نمودن اذهان والدین دانش آموزان درباره وضعیت فعلی و چند و چون این طرح داریم تا در زمان اجرا با مشکلات کمتری مواجه گردد. به همین منظور با دکتر حسین احمدی، مدیر کل آموزش و پرورش دوره ابتدایی به گفتگو پرداخته ایم که حاصل آن را می خوانید
? آموزش و پرورش با چه هدفی تصمیم به حذف نمره و جایگزینی ارزشیابی توصیفی گرفت؟
?? شورای عالی در سال 81 مصوبه ای را تصویب کرد که به دفتر ارزشیابی تحصیلی سابق اجازه داد که طرحی برای تغییر مقیاس ارزشیابی تحصیلی طراحی و اجرا نماید. دفتر ارزشیابی تحصیلی هم طرحی را تحت عنوان ارزشیابی توصیفی تدوین و به تصویب کمیته معین شورای عالی رساند و اجازه سه سال اجرای آزمایشی آن را گرفت. این طرح در سال تحصیلی 83-82 در دویست کلاس و در سال تحصیلی 84- 83 در پانصد کلاس و در سال 85-84 نیز در هزار کلاس به صورت آزمایشی اجرا شد. پژوهشکده تعلیم و تربیت مسؤول ارزشیابی این طرح است. ارزشیابی توصیفی در واقع الگوی کیفی است که تلاش برای رسیدن به عمق و کیفیت یادگیری همه جوانب دانش آموزان را مورد توجه قرار داده است و در واقع توصیفی از وضعیت یادگیری دانش آموزان را ارایه می دهد که این توصیف موجب اصلاح و بهبود و توسعه مهارتها، دانشها و نگرشهای دانش آموزان می شود. ما احساس کردیم در دوره ابتدایی و راهنمایی سایه سنگین امتحان بر تمام کلاسهای تربیتی مدرسه افکنده شده است و نتیجه آن این است که اگر نگاهی به کنکور داشته باشیم می بینیم که تأثیر دروس امتحانی که در کنکور وجود دارد باعث شده برخی مدیران حتی در دوره ابتدایی هم کلاسهای آمادگی برای کنکور دایر نمایند، یعنی هدفی که ما در تعلیم و تربیت داریم فراموش شده و امتحانات وسیله ای برای سنجش دانش دانش آموزان برای ورود به کنکور شده است. خارج از این مسأله امتحانات عوارض زیادی از نظر روحی و روانی به بار می آورد و باعث خارج شدن اضطرابها از حد طبیعی در دانش آموزان شده بود. حتی در مواردی نمره وسیله تهدید دانش آموز از سوی معلم نیز قرار می گرفت، که در نهایت باعث ترس از امتحان و مدرسه در دانش آموز و عامل فرار وی از آن می گشت. همچنین وجود امکان تقلب در امتحانات باعث ضایع شدن حق دانش آموزان و مشخص نبودن سطح یادگیری آنها می باشد. این عوامل و مسایل باعث روی آوردن ما به سمت اجرای طرحی برای کاهش یا حذف این گونه موارد شد که از سال 83-82 با نام طرح ارزشیابی توصیفی به صورت آزمایشی به اجرا درآمد زیرا که ما معتقدیم امتحان مانع بروز خلاقیت در دانش آموزان می باشد.
? آیا طرح ارزشیابی توصیفی، این توان را داراست تا این کمبودها و مسایل را رفع سازد؟
?? اجازه بدهید برای پاسخ به این پرسش به چند ویژگی ارزشیابی توصیفی اشاره کنم؛ ارزشیابی توصیفی بدین معنی است که ما از نمره دادن و ایجاد رقابت در بین دانش آموزان پرهیز می کنیم و اعتقادمان این است که ارزشیابی، ابزاری برای یادگیری است که با آن در تعامل است یعنی دانش آموزان بر اساس فعالیتهای یادگیری که انجام می دهند مورد ارزیابی قرار می گیرند، نکته دوم این که بازخوردی که در مسیر آموزش از سوی دانش آموز دیده می شود باعث قرار گرفتن لحظه لحظه عملکرد و نتایج وی در نزد معلم می شود و می توان به راحتی نقاط قوت و ضعف را شناسایی و مورد توجه قرار داد، حتی برخی پژوهشها نشان داده که بازخورد عامل مؤثری در بهبود عملکرد یادگیرنده است. این بازخورد در یادگیری فرد دو تأثیر دارد، اول این که روند یادگیری دانش آموزان را در جهت مطلوب ساماندهی می کند و همچنین انگیزه را برای یادگیری افزایش می دهد، از دیگر ویژگیهای ارزشیابی توصیفی، کیفی بودن آن است و این باعث می شود دانش آموزان وقتی که از نمره دوری می کنند از وضعیت یادگیریشان مطلع شوند و از اضطرابهای نمره ای فاصله بگیرند. ما در ارزشیابی توصیفی به عملکرد فرد توجه می کنیم یعنی ما فقط با یک عدد ذهنیات دانش آموز را اندازه نمی گیریم بلکه بر اساس نحوه فعالیت و عملکرد دانش آموزان مورد آزمایش قرار می گیرند و نکته آخر اینکه در این ارزشیابی تمام ابعاد شخصیت دانش آموز مورد توجه قرار می گیرد و بر اساس آن والدین از تمامی ویژگیهای رفتاری، آموزشی و علمی فرزندشان مطلع می شوند.
? مهمترین محورهای اجرای این طرح شامل چه مواردی می شود؟
?? ارزشیابی توصیفی در پنج محور در نظام ارزشیابی موجود تغییراتی را ایجاد می کند. اولین مورد در سطح مقیاس است. یعنی مقیاسی که ما در ارزشیابی کمی داریم، عددی است ولی در ارزشیابی توصیفی مقیاس ما رتبه ای است که دارای سه رتبه "در حد انتظار"، "نزدیک به انتظار" و "نیازمند تلاش بیشتر" است. در این طرح به جای آزمونهای پایانی یا همان امتحان از رویکرد ارزشیابی تکوینی استفاده می کنیم، به این صورت که معلم پیوسته در حین فرایند یاددهی و یادگیری از وضعیت دانش آموز اطلاعاتی به دست می آورد و به آنها کمک می کند که بهتر یاد بگیرند. ما در حقیقت با این تغییر معلم را از مقابل دانش آموز به کنار او می آوریم.
? آیا در سال جدید تحصیلی این طرح به صورت اجباری اجرا خواهد شد؟
?? در حال حاضر سه سال از اجرای آزمایشی این طرح می گذرد و قرار بر این است که در شهریور ماه در خصوص گسترش طرح تصمیم گیریهایی صورت بگیرد، متولی اصلی کار برای ارزش گذاری و قانون گذاری در آموزش و پرورش شورای عالی آموزش و پرورش است که این شورا بر اساس نظرات پژوهشکده، خود در خصوص اجرا یا اجرا نشدن تصمیم گیری می نماید. من در این مورد اطلاع دقیقی ندارم! ولی می توان گفت بر اساس نتایجی که به دست آمده این طرح استمرار خواهد یافت ولی این که امسال اجباری خواهد بود یا خیر، هنوز معلوم نیست؟! ما به دنبال گسترش و فرهنگ سازی این طرح هستیم.
? در دوره آزمایشی این طرح چه تعداد دانش آموز تحت پوشش قرار داشتند؟
?? ما در دوره پایلوت کلاسهای اول تا سوم را که حدود 30 هزار دانش آموز در هزار کلاس در سطح کشور می شدند را تحت پوشش قرار دادیم منتهی هنوز چهارم و پنجم وارد دوره آزمایشی نخواهند شد. ما بیشترین توانمان بر این است که برای این سه پایه فرهنگ سازی نماییم تا معلمان و والدین دچار مشکل نشوند.
? والدین همیشه بر اساس نمره سطح دانش فرزندانشان را می سنجیدند اما با حذف نمره در این طرح چگونه خانواده ها از کم و کیف سطح یادگیری مطلع شوند؟
?? اجرای این طرح به معنی حذف کامل نمره یا آزمون نیست! اما به طور مثال در دروس پایه ابتدایی این طور نیست که تمامی ملاکها بر اساس نمره سنجیده شود به عنوان مثال یاد گرفتن اعداد یک تا نه نیاز به نمره ندارد بلکه باید یادگیری دانش آموز سنجیده شود در این طرح به دانش آموزان کارنامه ارایه خواهد شد که در آن به جای نمره به والدین گزارش داده می شود که فرزند شما شمردن اعداد از یک تا نه را فرا گرفته یا در یادگیری ضعیف بوده است که باید در این حوزه سعی و تلاش بیشتری انجام دهد و در واقع والدین از این طریق با وضعیت یادگیری فرزندشان آشنا می شوند.
? آیا جریان ارزشیابی توصیفی باعث اعمال سلیقه معلم و یا قوت بخشیدن به احتمال وجود مسایلی همچون پارتی و رشوه گیری نمی شود؟
?? این احتمال در همه جا وجود دارد، اما چون در ابزارهای ارزشیابی مواردی وجود دارند که تغییرات واقعی در رفتار دانش آموزان را مورد توجه قرار می دهند و تمامی آنها را ثبت و نگهداری می کنند این مشکلات کمتر رخ خواهد داد. به هر حال ما باید به معلمانمان اعتماد کنیم و این مسأله را بپذیریم که مهمترین فرد در تصمیم گیری در خصوص دانش آموزان معلمان هستند چون بیشترین اطلاعات را از آنها دارند.
? در این طرح معلمان چه شاخصه هایی را برای رتبه بندی مدنظر قرار می دهند و آنها تا چه میزان نسبت به اجرای این طرح توجیه شده اند؟
?? ما در طرح جدید از معلمان خواسته ایم به جای دادن نمره به درس "بخوانیم و بنویسیم" انتظارات خود را از درس مدنظر قرار بدهند. ملاک ما برای این درس خواندن درست دانش آموز است، در این میان نشانه های درست خواندن در راهنمایی ارزشیابی توصیفی ذکر شده است و معلم می داند که نشانه های درست نوشتن و خواندن چیست. اگر این موارد محقق بود آن دانش آموز در حد انتظار است.اما در پاسخ به بخش دوم سؤالتان باید بگویم ما چندین کارگاه برای معلمان داشته ایم. در حال حاضر معلمانی که از سال اول جزو طرح شدند با امسال چهار دوره آموزشی را طی کرده اند و معلمان جدیدی که در استانها به ما ملحق می شوند برایشان دوره های سی ساعت همراه با کتاب و جزوه تعیین شده است.
? آیا مقوله رتبه بندی در این طرح به نحوی همان وضعیت نمره را به خود نمی گیرد؟
?? سؤال بسیار خوبی است، ما به معلمانمان در اجرای این طرح گفته ایم که در حین فرآیند یادگیری به بچه ها رتبه ندهند، چون تحقیقات نشان داده که رتبه دادن به بچه ها در حین آموزش باعث قطع و یا حتی متوقف شدن فرآیند یادگیری می شود. پیشنهاد ما این بوده که بازخورد توصیفی به بچه ها به جای رتبه ارایه شود و این مقیاس فقط در کارنامه که در دو نوبت به دانش آموز داده می شود، تعیین شود.
? تکلیف دانش آموزانی که در این طرح موفق به رسیدن به حد انتظار نمی شوند، چیست؟
?? وقتی ارزشیابی در خدمت یادگیری است در واقع این ارزشیابی برای این صورت می گیرد که به بچه ها کمک شود عملکردشان بهتر شود. معلم با این روش ضعف دانش آموزان را شناسایی می کند و برای آن راهکار ارایه می دهد. در این طرح معلم به همراه والدین سعی در جبران ضعفهای دانش آموزان می کند.در صورت عدم جبران موکول به تابستان می شود که در این فصل دانش آموزان فقط در قسمتی که ضعف دارند کار می کنند و دوباره مورد ارزشیابی معلم قرار می گیرند.
? آیا دانش آموز در شرایط ضعیف به پایه های بالاتر خواهد رفت؟
?? ما در این طرح مردودی داریم. منتهی اصل بر مردودی نیست! در حالی که در نظام گذشته مردودی یکی از اصول آموزش بود، ما در این طرح اصل بر قبولی دانش آموز گذارده ایم و برای آن در طول سال سعی در رفع نقاط ضعف دانش آموز خواهیم داشت.
? آیا دانش آموزانی که در یک رتبه قرار می گیرند، با وجود تفاوتها، باز هم از لحاظ آموزشی در یک سطح قرار دارند؟
?? این مسأله وجود دارد که دانش آموزان دارای تفاوتهایی هستند ولی هدف ارزشیابی در این طرح در واقع در خدمت قرار گرفتن ارزشیابی برای یادگیری است. ما نمی خواهیم دانش آموزان را رتبه بندی کنیم زیرا این رتبه بندی از عوارض جانبی ارزشیابی است. طبق گزارشی که معلمان در طی دو سه سال اخیر به ما داده اند رتبه بندی در این طرح برای دانش آموزان مهم نیست، زیرا فاصله رتبه ها بسیار کم است. در طرح ارزشیابی برای ما یادگیری بهتر دانش آموزان مهم است، ما با این طرح می خواهیم دانش آموزان در آرامش خاطر و بدون استرس آموزش ببینند.
? شما وضعیت را چگونه ارزیابی می کنید؟
?? ما در این سه سال نتایج مثبتی از اجرای طرح آزمایشی به دست آورده ایم و در انتظار آن هستیم که شورای عالی گزارش پژوهشکده را دریافت و نظر خود را اعلام کند. به هر حال این طرح برخلاف تصور برخی افراد با هدف تولید یک نسخه بومی برای کشورمان انجام پذیرفت و ما معتقدیم این طرح در صورت تصویب طی یک مرحله درازمدت با بسترسازیهای مناسب اندک اندک در بدنه نظام آموزشی استقرار پیدا کند.
? آیا این طرح الگوی خارجی نداشته است؟
?? ما الگوی خارجی بدین شکل که به کشوری برویم و از آنجا الگو بگیریم نداشته ایم، ولی واقعیت این است مطالعاتی که ما به صورت علمی و عملی انجام داده ایم نشان می دهد که بسیاری از کشورها این تغییرات ما را در نظام آموزشی خود انجام داده اند.
? به عنوان آخرین سؤال بفرمایید اعتبار مورد نیاز برای اجرای رسمی طرح چه میزان خواهد بود؟
?? اعتبار مشخصی ندارد و استانها اعتبارات مشخصی برای خودشان دارند. ما امسال حدود 200 میلیون تومان را پیش بینی کرده ایم
