کمبودهای عاطفی و تنبیه‌هایی که بر جسم و روح کودک مؤثر است شایع‌ترین نوع کودک‌آزاری به حساب می‌آیند. اکثر والدین به علت ناآگاهی، روش‌هایی در تربیت و نوع ارتباط با کودک خود دارند که باعث ایجاد مشکلاتی برای او خواهد شد مشکلاتی که در علم روانشناسی و جامعه‌شناسی با نام کودک‌آزاری طبقه‌بندی می‌شود. دکتر محمد کاظمیان متخصص پزشکی قانونی و معاون آموزشی و پژوهشی سازمان پزشکی قانونی کشور آگاهی‌بخشی را عامل مؤثر در کاهش کودک‌آزاری‌ها می‌داند.

 کودک‌آزاری چه تعریفی دارد؟

کودک‌آزاری پدیده‌ای است که در آن اعمال فشارهای جسمی، روحی و روانی و جنسی و در مواردی سهل‌انگاری نسبت به کودک باعث آسیب‌هایی این گونه بر جسم و روح کودک می‌شود که اگر از آن پیشگیری نشود آسیب‌های ماندگاری را در او به وجود می‌آورد.

براساس این تعریف شایع‌ترین نوع کودک‌آزاری کدام نوع است؟ www.gorooh.parsiblog.com

کودک‌آزاری به چهار نوع تقسیم می‌شود. شایع‌ترین نوع آن سهل‌انگاری است که در میان خانواده‌های ایرانی و مردم کمتر مورد توجه قرار دارد. بی‌توجهی به نیازهای جسمی، بهداشتی و روحی کودک باعث وارد شدن آسیب‌هایی به او می‌شود که قطعاً تمام آنها در شکل‌گیری شخصیت او و بر جای گذاشتن اختلالاتی در رشد و سلامت او تأثیر می‌گذارد.

سهل‌انگاری‌های والدین در ابعاد روحی و روانی بیشتر مشاهده می‌شود یا در زمینه مراقبت‌های تغذیه‌ای و جسمی؟

با توجه به حساسیت‌هایی که در میان خانواده‌های ایرانی برای مراقبت از فرزندان وجود دارد کمتر به سهل‌انگاری از نوع جسمی و نیازهای فیزیکی کودک بخصوص در خانواده‌هایی با اقتصاد خوب شاهد هستیم ولی در این خانواده‌ها چون والدین مشغولیت‌های شغلی و اجتماعی دارند کودک‌آزاری روحی بیشتر دیده می‌شود و این بی‌توجهی به نیازهای روحی کودک در شهرهای بزرگ باعث فاصله کودک از خانواده و شکل‌گیری شخصیت او می‌شود. برعکس این مورد را در خانواده‌های نزدیک به خط فقر داریم. بی‌توجهی به نیازهای بهداشتی، اقتصادی و فرهنگی کودک رشد و سلامتی او را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و این کودکان را از نظر فرهنگی آسیب‌پذیرتر می‌کند.

والدین در چه مواقعی به کودک‌آزاری روحی و روانی کودک خود دست می‌زنند؟

در واقع کودک‌آزاری‌های روحی و روانی نوع دیگری از این مقوله است. خانواده‌هایی که در آستانه طلاق قرار دارند با درگیری‌های روحی و روانی زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند یا والدینی که دچار افسردگی و اختلالات روانی هستند یا تحت فشار اقتصادی قرار دارند این آسیب‌ها را به کودک منتقل می‌کنند. همچنین درگیری‌های سیاسی در جامعه روی روان کودک تأثیرگذار است در حالی که او هنوز ظرفیت برخورد و مواجهه با این مشکلات را پیدا نکرده است تحت تأثیر قرار می‌گیرد.

تنبیه کودکان به لحاظ قانونی تا چه میزانی مجاز است؟

در بعضی از خانواده‌ها خارج از حد متعارف اقدام به تنبیه کودک کرده و به او آسیب جدی می‌زنند که پاره‌ای از آنها به پزشکی قانونی معرفی می‌شوند تا میزان صدمه وارد شده مشخص شود.

خارج از حد متعارف یعنی چه میزان؟

در ماده 59 قانون مجازات اسلامی در یکی از بندها عنوان شده است: اقدامات والدین و اولیای قانونی و سرپرستان صغار و محجورین که برای تأدیب و حفاظت از آنها باشد مشروط به این‌که اقدامات در حد متعارف باشد از موارد جرم محسوب نمی‌شود. بنابراین تنبیه اطفال باید برای تأدیب و محافظت باشد و در حد متعارف صورت گیرد و گرنه جرم قانونی محسوب می‌شود و حد متعارف نقطه‌ای است که دارای ابهام قانونی است. به نظر من این حد یعنی این‌که هر گونه آثار و عوارض روحی و جسمی بر بدن کودک خارج از حد تلقی می‌شود که آثار کبودی، اضطراب و افسردگی دیده شود. دندان قروچه، شب ادراری و... ناشی از وارد شدن فشارهای روحی بر کودک و از مصادیق کودک‌آزاری است.

در چه طیف سنی کودکان بیشتر در معرض کودک‌آزاری قرار دارند؟

دو طیف سنی پنج تا 9 سال و 11 تا 13 سال بیشتر در معرض این مشکل قرار دارند.

برای کم کردن این آسیب‌ها چه باید کرد؟

سازمان پزشکی قانونی و معاونت آموزشی انجام آموزش‌های همگانی و اطلاع‌رسانی را در زمینه رفتارهای مناسب و تأمین بهداشت روانی کودک و آگاهی و آموزش به کودک در زمینه کاری خود قرار داده است. آمارها نشانگر آن است که در صورت مداخله نکردن و پیشگیری نشدن از کودک‌آزاری در 60 درصد موارد متأسفانه کودک‌آزاری تکرار شده است. بنابراین در صورتی که با کودک‌آزاری مواجه شویم ولی به صورت جدی برخورد نکنیم و از تکرار آسیب‌ جلوگیری نکنیم جلوی مرگ‌هایی را که در 10 درصد موارد به وقوع می‌پیوندد، نگرفته‌ایم. باید با انجام آموزش صحیح، پیشگیری و مشاوره با خانواده‌های کودک‌آزار جلوی تکرار این آسیب‌ها را گرفت.

کدام نوع کودک‌آزاری شیوع بیشتری دارد؟

بیشترین نوع کودک‌آزاری که کمتر مورد تشخیص است سهل‌انگاری است ولی با توجه به فرهنگ‌ها در مناطق مختلف شیوع متفاوتی دارد.

سهم پدران یا مادران در این آسیب چقدر است؟

در پژوهش‌هایی که صورت گرفته نقش تفکیک شده‌ای بیان نشده است. قطعاً هر دو با هم در به وجود آمدن شرایط موجود در خانواده سهیم هستند ولی طبیعتاً آسیب جسمی و فیزیکی از سوی پدران بیشتر است و بی‌توجهی به نیازهای عاطفی کودک که باید تحت حمایت مادر باشد باعث کودک‌آزاری روحی می‌شود.

در خانواده‌هایی که طلاق گرفته و یا اختلافات شدیدی وجود دارد با چه میزان کودک‌آزاری روبه‌رو هستیم؟

والدین ارتباط عمیقی را با فرزند در طول سا‌ل‌ها ایجاد کرده‌اند که پس از قطع شدن آن کودک یک پشتوانه روحی و جسمی را از دست خواهد داد. با این حال در پدیده شومی مثل طلاق و اختلافات عمیق والدین و دور شدن ارتباط عاطفی میان پدر و مادر، کودک حضور در خانواده منسجمی را لمس نمی‌کند و در این زمان آسیب‌های جدی‌تری را از زمان طلاق احساس می‌کند.

چه توصیه‌ای دارید؟

توصیه‌ام این است که والدین تا حد امکان از درگیر شدن و ایجاد بحث‌های جدی در برابر کودکان خودداری کنند. درگیر شدن ذهن کودک با این فشارهای فرهنگی، محیطی و... ضمن این‌که روی میزان اشتها، خواب، وضعیت تحصیلی و... کودک تأثیر منفی دارد. روان او را نیز تحت فشار قرار می‌دهد و او را از جایگاه یک انسان موفق دور می‌کند. بنابراین والدین باید حتی از درگیری‌های ساده لفظی و بحث در برابر کودک خودداری کنند.

تأثیر فیلم‌ها و تلویزیون روی کودک چقدر است؟

از سطح خانواده شروع می‌کنم تا محیط اجتماعی، شهر و منطقه و مدرسه کودک و بعد برنامه‌های تلویزیونی که می‌بیند اینها همه روی او و شکل‌گیری شخصیت‌اش تأثیرگذار است.

خانواده باید با رعایت اصول شکل‌گیری شخصیت کودک توجه داشته باشد که هفت تا 10 سالگی زمان پایه‌گذاری شخصیت کودک است.

اگر والدین پی بردند که رفتارشان باعث آزار کودک شده برای جبران چه باید بکنند؟

اگر خانواده به این آگاهی رسید و متوجه شد که قادر است تا اصول و تعادل به هم خورده را ترمیم کند برای داشتن یک برنامه صحیح نیاز به مشاوره برای محافظت و نشان دادن اصول و روش‌های نوین و علمی پیشگیری از آسیب‌ها دارد. فرهنگ ما که برگرفته از مبانی اسلامی است نیز بر این مهم تأکید دارد. حضرت علی (ع) در برابر پدری که به ایشان گفته بود نسبت به کودکم بیش از حد سختگیر هستم و او را تنبیه می‌کنم، می‌فرمایند: قهر با کودک نباید به درازا بینجامد چه رسد به اعمال فشار و زور.

چه توصیه‌ای برای اطرافیان و کسانی که از این گونه کودک‌آزاری‌ها مطلع هستند، دارید؟

به عنوان قدم اول با اورژانس اجتماعی تماس بگیرند و از آنها کمک بخواهند. مددکاران و مشاوران مرکز 123 پس از بررسی‌های لازم، امداد لازم را انجام داده و اگر آسیب‌ها جدی باشند موضوع را به مراجع قضایی قانونی اعلام خواهند کرد.