نویسنده: اسدالله افشار
رهبر معظم انقلاب اسلامی بار دیگر برای چندمین مرتبه در سالروز گرامیداشت هفته دولت در دیدار مورخ 2 شهریور 87 رئیس جمهور محترم و هیئت دولت، اطلاع رسانی هنرمندانه و صحیح از فعالیت های هیئت دولت را ضروری خواندند و افزودند: «باید با برنامه سازی

هنرمندانه، گزارش کار دولت را به اطلاع مردم رساند.» تاکیدات موکد معظم له در طی چند سال گذشته در خصوص اطلاع رسانی، مبین آن است که دولت نهم در ارتباط با این امر مهم دچار نقصان جدی بوده و باید برای رفع این نقیصه، اهتمام ویژه داشته و برنامه ریزی مدون و دقیقی را طراحی نماید تا دیدگاه مقام معظم رهبری تحقق یابد. نگارنده اعتقاد دارد ریاست محترم جمهوری با توجه به ساختار و تشکیلات سازمانی نهاد ریاست جمهوری می توانند با ایجاد معاونت اطلاع رسانی قوی با مدیریت کارآمد و مطلع به ابزارهای علمی و تکنولوژیکی متکی بر ابزار ارتباطی در عصر تحولات شگرف اطلاعاتی و ارتباطی که مستقیما ارتباط مستقیم با ایشان داشته باشند، تحولی عظیم در امر اطلاع رسانی پدید آورند و مشاوره های مطبوعاتی و رسانه ای خود را نیز در همین معاونت به سامان رسانند تا دیگر شاهد پراکنده کاری در این حوزه ها نباشیم و با یک مدیریت واحد پاسخگوی شایسته ای به نیازهای جامعه و رهبری عزیز انقلاب اسلامی باشیم.
    این قلم با عنایت به حساسیت جایگاه اطلاع رسانی به عنوان یک عامل مهم قدرت در عرصه جهانی، نکاتی را به صورت فشرده در این زمینه مطرح می نماید:
    -1 در عصر تحویل توازن قدرت اقتصادی متکی به عصر تولید کالایی به عصر تولید اطلاعاتی، کارآیی یا ناکارآیی کشورها و در مقیاس دیگر، ضعف یا توانمندی آنها بستگی تام به نحوه بهره مندی آنها از اطلاع رسانی نوین دارد.
    -2 امروزه فرایندی شتابناک و رو به تزاید در مسیر بهینه سازی استفاده از فناوری در حال شکل گرفتن است، فرایندی که به دلیل تنوع ابزارها و شتابناکی تحولات، پیش بینی نتایج و پیامدهای بین المللی ناشی از آن غیرممکن شده است.
    این فرایند شکل سنتی شکاف بین دو گروه از کشورهای بهرمند از تکنولوژی- سرمایه- و بی بهره از آن را فرو ریخته و شیوه نوینی از شکل بندی جهانی را پی ریخته است.
    در نتیجه این رشد- که عمدتا منحصر به کشورهای پیشرفته است- در حال حاضر شاهد نوعی عدم توازن و شکاف در پیشرفت رسانه های اطلاعاتی و ارتباطی جهان سوم- بی بهره از نعمت های تکنولوژی- و کشورهای پیشرفته هستیم که در عرصه اطلاع رسانی و بویژه ریزپردازنده ها از سایر بخش ها بیشتر رخ نمایانده است.
    بدین سان چالش اساسی فراروی حرکت شتابان روبه رشد جهانی، شکاف بین دو گروه از کشورها در میزان دسترسی به علم اطلاع رسانی نوین است. بدون تردید آینده از آن کشورهایی خواهد بود که اهداف ملی علم و تکنولوژی خود را به خوبی تنظیم می کنند و قادرند با انتخاب راهبردهای مناسب، برتری نسبی یا مطلق خود را در عرصه دانش و اطلاع رسانی جهانی به دست آورند.
    -3 صاحب نظران معتقدند مبتنی بر این اهمیت اساسی دانش نوین است که در پرتو بهره گیری از سیستم های اطلاع رسانی، علم نوین به سرعت حالت مجزا، منفرد و منزوی خود را از دست داده و در صف اول بسیاری از تصمیم گیری های ملی و بین المللی در جوامع نوین قرار گرفته است. به هر طریق، قدرت استفاده از فناوری های نوین و تسلط بر ابزارهای اطلاعاتی- ماهواره های ارتباطی، شبکه جهانی اینترنت، پست الکترونیکی، ریزپردازنده ها و... شیوه تازه تری از تسلط جهانی را پی افکنده است که در صورت عدم چاره اندیشی از سوی دولت های جوامع جهان سوم، خطر عمیق تر شدن شکاف های جهانی را بیشتر می سازد.
    -4 علم اطلاع رسانی درباره راه و روشی مطالعه می کند که مردم برای به کارگیری اطلاعات در کارهایشان استفاده می کنند و برای رسانیدن اطلاعاتی که مردم برای بهتر انجام دادن وظایفشان به آن نیاز دارند روش های کارآمدی تدارک می بینند. اطلاعات نیاز انسان امروز است و روش های اجرایی تدارک دیده شده در هر حوزه ای- علمی، خدماتی، خبری- به پدید آمدن نظام اطلاعاتی می انجامد.
    علم اطلاع رسانی برای انجام دادن رسالت خویش ناگزیر است به علوم و روش های مختلفی روی آورد، از جمله به ریاضیات، منطق، زبان شناسی، روانشناسی، مدیریت، مدیریت بازرگانی و اقتصاد اطلاعات، کامپیوتر، ارتباطات، عکاسی، تهیه میکروفیلم ها و میکروفیش ها و علوم کتابداری. بنابراین اطلاع رسانی عبارت است از مجموعه ای از فعالیت های به هم پیوسته که با استفاده از آخرین دستاوردهای تکنولوژی- بویژه در زمینه کامپیوتر و ارتباطات از راه دور- پس از گذراندن فرایند تدوین، گردآوری و پردازش اطلاعات، آنها را در زمان مناسب در اختیار جوینده مناسب می گذارد.
    -5 اطلاع رسانی دوره زایش و پیدایش خود را در طول دو جنگ جهانی اول و دوم و سیر تحول خود را پس از خاتمه جنگ کره طی کرده است و رشد سریع و بخشی از توفیقات خود را مدیون دو دستاورد تکنولوژی یعنی کامپیوتر و ارتباطات از راه دور است.
    ضروری است یادآوری گردد که پیشرفت پرشتاب تکنولوژی های نوین اطلاعات و ارتباطات در سه دهه آخر قرن بیستم که به دگرگونی های فنی جدید الکترونی و دیجیتالی، همگرایی انواع سه گانه ارتباطات سمعی و بصری و ارتباطات رایانه ای و ایجاد شبکه جهانی اینترنت- به منزله نمونه ای از بزرگراه های اطلاعاتی آینده برای ورود به جامعه اطلاعاتی منتهی شده است- در چگونگی برخورداری همگانی از حق آزادی بیان، اطلاعات و ارتباطات در جریان کاربرد این تکنولوژی ها، تاثیرات بسیار مهمی گذاشته است.
    -6 دنیای امروز دنیای کامپیوتر است و ارتباطی تنگ و نزدیک میان ابزارهای اطلاع رسانی و سایر بخش های اجتماعی به وجود آمده است؛ ارتباطی دو سویه و در عین حال پارادوکسیکال به گونه ای که یکی را بدون دیگری نمی توان نگه داشت و یا آن را کنار گذاشت. بر همین اساس است که هر گونه برنامه ریزی و تصمیم گیری در خصوص روند طرح های مربوط به توسعه، بازگشت به اقتدار گذشته و یا دفاع- یا حفظ- هویت فرهنگی به ناگزیر با مشکلات اجرایی ناشی از ناهمگونی نظام اجتماعی و ابزارهای اطلاعاتی و ارتباطاتی مورداستفاده مواجه خواهد شد.
    -7 بی آنکه بخواهیم اصول اساسی تاثیرات مثبت پیشرفت های نوین ارتباطی را خدشه دار کنیم، می توانیم مشکلات ناشی مبادلات گسترده و بی رویه اطلاعاتی را درخصوص آسیب پذیر شدن- و یا بهتر بتوان گفت؛ آسیب های جدی یکسویه و تنها معطوف به کشورهای گیرنده اطلاعات- تمامیت ارضی و استقلال فرهنگی کشورهای دریافت کننده اطلاعات را نیز مورد کنکاش قرار دهیم.واقع امر این است که ما هنوز به درستی از میزان و حجم واقعی مبادلات اطلاعاتی بین کشورها- بویژه کشورهای دریافت کننده اطلاعات که در معرض بمباران اطلاعاتی هستند- اطلاع دقیقی نداریم؛ چرا که از یکسو ابزار فنی مناسبی برای اندازه گیری میزان این مبادلات را در دست نداریم و از سوی دیگر نیز- براساس یک قاعده منسوخ و قدیمی- اطلاعات پیرامون این موضوع همچون رازی سر به مهر از عموم مخفی نگه داشته می شود.
    امروزه علم اطلاع رسانی چنان وضعیتی را به همراه آورده است که کشورهای مختلف جهان را به لحاظ ناگزیری از رویارویی آن- و نه مقابله- به «اندیشناکی» واداشته است، آن گونه که شش کشور اروپای غربی- فرانسه، ایتالیا، آلمان، هلند، سوئد و بلژیک، ژاپن، مکزیک و برزیل اقدامات جدی موثری در جهت مواجهه مثبت با پدیده اطلاع رسانی و ایجاد آمادگی برای پیشگیری از تاثیرات منفی و مخرب آن در اولویت برنامه های کاری خود قرار داده اند.
    -8 برخورداری از سازوکارهای بنیادی برای تقویت بنیه های علمی- فناورانه و ایجاد زیرساخت های اساسی اطلاعاتی و ارتباطاتی برای کشورهای روبه توسعه، ضرورتی است انکارناپذیر.
    این کشورها چنانچه بخواهند در توازن جدید جهانی عهده دار نقش درخور بوده و تماشاچی صحنه نباشند باید به فعالیت های سترگ در زمینه های علمی- تکنولوژیک دست زنند. برای این امر، باید دانسته شود که بالقوگی های نظام های علمی اطلاعاتی منابع راهبردی هستند که بایستی به دقت ایجاد و به کار گرفته شوند و به گونه ای تنظیم گردند که توانایی کمک رسانی به توسعه را داشته باشند.
    جدی انگاشتن علم، فناوری و اطلاع رسانی نوین در کنار پرداختن به فعالیت های پژوهشی، مسئله ای اساسی و تعیین کننده برای کشورهای توسعه نیافته است. به قول پروفسور عبدالسلام ما در جهان سوم، دانش و فناوری را به هیچ وجه جدی نمی گیریم.
    -9 برای بهره مند شدن از کاربردهای علم و اطلاع رسانی در کشورهای توسعه نیافته، راهبردهای بلندمدت چند بعدی و متمرکز به تمام جنبه های فرایند نوآوری از آموزش ابتدایی عمومی تا آموزش دانشمندان، مهندسان و مدیران، از ایجاد توانایی تحقیق و توسعه تا بسیج گروه های تحقیقاتی برای برخورد کردن با مسائل عمده ملی، لازم و ضروری است.کشورهای در حال توسعه چنانچه بتوانند به تحقق این امر همت گمارند، می توانند به آینده خوش بین باشند. در غیر این صورت عقب افتادن از فاصله شتابان پیشرفته نوین جهانی در سایه گسترش تکنولوژی های اطلاع رسانی تاوان غیرقابل جبرانی در پی خواهد داشت.
    -10 تجهیز و تقویت مدیریت اجرایی کشور در بخش اطلاع رسانی و همچنین شناخت و تبیین میزان تاثیرگذاری و تاثیرپذیری اطلاعات در فرایند توسعه اجرایی ضروری است. چون موضوع جهانی شدن از مباحث جدی روزگار ما به شمار می آید. از این رو تکنولوژی ارتباطات و محتوا و پیام هایی که این تکنولوژی حامل آن است به عنوان محمل مهمی در پدیدآیی و تسریع این جریان، شناسایی شده و بدین لحاظ، غالب جوامع آسیایی و اسلامی و حتی اروپایی توسعه یافته درصدد یافتن راهکارهایی مناسب برای مواجهه با این روند ناگزیراند.
    جان کلام
    تردیدی در این واقعیت نمی توان داشت که جهان در حالت خیز تازه ای به سمت یک تحول دوران ساز است. جا مایه این تحول در حوزه اطلاع رسانی و دانایی استقرار یافته است. وضعیت یاد شده در عرصه جهانی- در زمینه های فناوری های اطلاعاتی- همان قدر که نویدبخش تحول و ارتقای جایگاه کشورهای در حال توسعه است، زنگ خطری تاریخی برای این کشورهاست. زیرا می تواند دور جدیدی از تسلط باشد، منتهی در شکل جدید خود.
    کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران با موانع ساختاری عمده ای در همسویی با این تحول دوران ساز روبرو هستند. بسیج منابع، سرعت، دقت و همه جانبه نگری در مدیریت رفع این بحران ها، ضرورت هایی است که پیش روی این کشورها قرار دارد.
    ایران با توجه به مجموع توانمندی ها و منابع بالقوه انسانی و تولید برای توسعه- در میان کشورهای درحال توسعه- در زمره کشورهایی است که می تواند امیدوارانه برای تحول پذیری و ارتقای جایگاه علمی- فنی خود در نظام آتی بین المللی بکوشد و همین امر نیز بار مسئولیت دست اندرکاران اجرایی و برنامه ریزی کشور را سنگین تر می کند. از جمله ضروری ترین اقدامات برای رفع موانع جهت ارتقای جایگاه علمی- ارتباطی ایران، انجام یک برآورد عقلانی و دقیق از اهداف ممکن و منابع و توانمندی های موجود و نیز نحوه فعلیت بخشیدن به آنها برای دستیابی به هدف های ممکن است. در این خصوص باید به عامل انسانی در پیشرفت های علمی توجه کرد. هنگامی که سخن از ضرورت و توجه به تحقیق و پژوهش علمی می شود، ذهن برنامه ریزان عمدتا متوجه افزایش امکانات و اختصاص بودجه های بیشتر به بخش تحقیق و پژوهش می شود و نیروی انسانی شاغل در بخش های پژوهشی و ارتقای کیفیت نیروی انسانی کمتر مورد توجه قرار می گیرد. این در حالی است که شرط اولیه و اساسی برای افزایش قابلیت و توانایی تولید علم و نوآوری اطلاعاتی نیروی انسانی است.صرف هزینه های موردنیاز برای تولید و اشاعه اطلاع رسانی، امری مهم و اجتناب ناپذیر است و هیچ قابل مقایسه با حوزه های دیگر نمی باشد و البته باید در نظر داشت که استوانه اصلی قدرت در جهان پیش رو، بر حد توانایی تولید اطلاعات علمی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و حتی نظامی استوار است و از این رو صرف هزینه برای تولید چنین اطلاعاتی، یک فرصت بیرون از محاسبات روزمره اقتصادی است و چه بسا بازگشت مادی هم برای آن متصور نباشد.