روابط عمومی شهر کتاب: امروزه در زبان متن های علمی، فلسفی و ادبی، از نظر کمیت و کیفیت زبانی، نسبت به پیش از انقلاب اسلامی، دگرگونی های ژرفی رخ داده که نیازمند بررسی آماری و تحلیلی است؛ چه از دیدگاه زبان شناختی ناب، چه جامعه

شناسی زبان و نیز تحولات در حوزه های دانش های نوین. نشست هفتگی شهرکتاب در روز سه شنبه پنجم شهریور به بررسی وضعیت زبان فارسی برای بیان دانش های نوین و محدودیت ها و توانمندی های آن اختصاص داشت. در ابتدای نشست دکتر حسین معصومی همدانی عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی به سهم ایرانیان در پیدایش و تکوین علوم جدید اشاره کرد و گفت: <ایران بین کشورهای شرق اسلامی، کشور خاصی از لحاظ استفاده زبان بومی خود به عنوان زبان علمی است.
    از آن جهت که تا سطوح بالای علمی را همواره به زبان بومی و ملی خود تدریس کرده است. درست است که در گذشته یعنی قبل از دوران جدید زبان عربی تاثیر بسیاری در مملکت ما داشته، اما زبان آموزش در ایران همواره فارسی بوده است. درست برخلاف قرون وسطی در اروپا که زبان آموزش آنها زبان لاتین بود.>
    معصومی همدانی ادامه داد: <نکته دیگر این است که از ابتدای ورود موسسات علمی جدید در ایران که می توان اولین آن را دارالفنون نامید، تجربه های آموزش به زبان غیرفارسی ناکام ماند. در دارالفنون ابتدا قرار بود از کشورهای بی طرف معلم استخدام کنند و معلمان به زبان فرانسوی تدریس کنند. بعد از مدتی مشخص شد که دانش آموزان ارتباط مستحکمی با بیانات معلمان برقرار نمی کنند؛ از آن جهت مجبور شدند در کنار معلم ها، مترجم هم بگذارند. در دوران جدید در میان مراکز و مدارس آموزش عالی ایران، تنها دانشگاه شیراز بود که پیش از انقلاب در آنجا به زبان انگلیسی تدریس می شد که این عمل خیلی هم کارآمد نبود و یا از لحاظ کاربردی تفاوت زیادی نداشت.>
    معصومی همدانی تصریح کرد: <نکته دیگری که به تبع از نکات قبلی مهم تر است، ناسیونالیسم جدید ایران است که به یک معنا یک ملی گرایی زبانی است. به این معنی که نظریه پردازان زبان فارسی را میراث مشترک و عامل وحدت ملی ایرانیان می دانند؛ به این دلیل هرگز کسی پیشنهاد نکرد که زبان علمی ما تغییر کند. از آن روی که این مساله با ناسیونالیسم جدید ایرانی مغایرت دارد.>
    وی گفت: <مساله نوشتن علم به زبان فارسی با مسائل تاریخی و اجتماعی ما ارتباط دارد. زبان علمی ما در دوره جدید بر اثر ترجمه تکوین پیدا کرده است. ما سهمی در پیدایش و تکوین علم جدید نداریم. سهم ما کاملاتاریخی است که عمدتا از طریق ترجمه با آنها آشنا شده ایم. در هفت هشت قرن گذشته عمده تولید زبانی ما تولید ادبی بوده، به خصوص شعر؛ و اکثر توانایی زبان ما در شعر رسوب کرده و محفوظ مانده است. اما زبان علم، زبان نثر است و به تبع آن علما هم باید به همین زبان بنویسند. پس توانایی علمی یک زبان به آثار منثور آن زبان است.>
    این عضو فرهنگستان افزود: <مشکلی که در این زمینه وجود دارد، اشتباه گرفتن مفهوم زبان علمی با مفهوم واژگان علمی است. زبان علمی یک زیر زبان است؛ یعنی زبانی است که بر نوشتار و گفتار طبیعی سوار می شود و بر زبان اصلی تاثیر دارد اما نمی تواند برخلاف آن رفتار کند. مساله ای که به دلیل توجه انحصاری به ترجمه در حال به وقوع پیوستن است، توجه بیشتر به واژه های علمی نسبت به زبان علمی است.>
    دکتر سیاوش شهشهانی استاد دانشگاه صنعتی شریف نیز در این نشست درباره اثرات متقابل زبان علمی و زبان همگانی گفت: <فایده اصلی ایجاد زبان علمی برای زبان فارسی است نه برای علم. علی الاصول تقویت یک زبان و غنی شدن آن وابسته به تحولاتی است که در آن زبان صورت می پذیرد. مشخص است که زبان ایستا متحول نیست و از نظر من موتور محرک زبان همین فناوری و علم و به بیانی زبان علمی است.> وی افزود: <از نظر من فعالیت علمی فعالیت زبانی نیست. به نظر می آید آنچه در مقوله علم دخیل است، نوعی ذهنیت غیرزبانی است.>
    شهشهانی خاطرنشان کرد: <ورود واژه ها و اصطلاحات علمی به زبان فارسی از یک سو چالشی برای زبان همگانی ایجاد می کند که اگر این چالش را همه جدی بگیرند موجب پیشرفت زبان می شود. از سوی دیگر ورود واژه های علمی، استفاده از توانایی ترکیب سازی و اشتقاق در زبان همگانی را گسترش می دهد که این امر نیز به توسعه زبان کمک می کند.>
    شهشهانی در پایان یادآور شد: <چالشی که امروز در زبان فارسی وجود دارد، در حیطه کار اهل ادب و زبان شناسان است. آنها هستند که باید از پیشرفت علمی برای توسعه زبان مادری استفاده کنند. اگر امروز ما بتوانیم در حوزه زبان فارسی غنی سازی کنیم، زبان فارسی در آینده پیشرفت خوبی خواهد داشت.>
    دکتر علاءالدین طباطبایی زبان شناس در این نشست درباره تفاوت زبان همگانی و زبان علم گفت: <در زبان فارسی برای بیان مفاهیم تازه تاکنون روش هایی استفاده شده اند که می توان در میان آنها به چند نمونه اشاره کرد، از جمله <وام گیری> یا اخذ یک واژه از زبان های بیگانه با همان مفهومی که در زبان مبدا دارد و به دو نوع تقسیم می شوند: وام گیری از زبان های زنده موجود و وام گیری تاریخی که از واژه های فراموش شده همان زبان یا زبان های دیگر صورت می گیرد. <جعل واژه> در همه زبان ها ساختن ترکیب های جدید واجی امکان پذیر است، زیرا هیچ زبانی همه ترکیب های واجی ممکن را که براساس قواعد واج آرایی آن زبان، خوش ساخت محسوب می شود از قوه به فعل در نمی آورد. نکته جالب این است که جعل واژه در عمل بسیار کم اتفاق می افتد. در انگلیسی معمولامارک های تجاری از این دست هستند. در واژه سازی فارسی عامیانه گاهی چنین واژه هایی ساخته می شوند که معمولافت هستند ولی در واژه سازی علمی فارسی چنین فرآیندی مشاهده نمی شود. <سرواژه سازی> که از به هم پیوستن حرف یا حروف آغازین چند کلمه حاصل می آید، مانند <سیبا( >سیستم یکپارچه بانکی)، <شابک( >شماره بین المللی کتاب< .)برآمیزش یا نحت:> در این روش بخش هایی از دو واژه حذف می شود و آنچه باقی می ماند با هم ترکیب می شود و یک واژه می سازد. نمونه های آن در فارسی عمومی عبارتند از <توانیر( >تولید و انتقال نیرو)، <سوزیان( >سود و زیان)؛ در فارسی علمی: <جولاف(>جو و یولاف)، <خارگیل( >خار و نارگیل.) البته در فارسی علمی از این فرآیند زیاد استفاده نشده است. <ترخیم:> در این نوع اختصار دو یا چند حرف از اول و یا بخشی از آخر یک واژه یا عبارت حذف می شود: <نک( >نگاه کنید)، <آز( >آزمایشگاه) و در فارسی عامیانه: <آک( >آکبند)، <تراف( >ترافیک< .)ساختن گروه نحوی:> نحو شامل قواعدی است که تعیین می کنند واژه ها چگونه در کنار هم قرار گیرند و سازه های بزرگ تر مثل گروه و جمله را می سازند. گروه نحوی عبارت است از دست کم دو واژه که با عناصر نحوی مانند کسره اضافه یا حروف اضافه به هم پیوند یافته باشند: کتاب تاریخ، قمر مصنوعی. <ترکیب> که از رهگذر آن دو واژه به هم می پیوندند و یک واژه مرکب را می سازند: گلخانه، آب انبار، دلپذیر. ترکیب پربسامدترین روش واژه سازی در زبان فارسی است و به گفته ساپیر، ترکیب ساده ترین و اقتصادی ترین روش برای واژه سازی است. زبان ها از نظر کاربرد این فرآیند با یکدیگر تفاوت بسیار دارند. برخی از آنها از جمله زبان های سامی و اسکیمویی و زبان فرانسه، علی الاصول قادر نیستند از طریق ترکیب واژه های جدید بسازند یا توانایی شان در این عرصه اندک است، اما زبان هایی مانند فارسی، یونانی باستان، چینی و انگلیسی در این عرصه بسیار توانا هستند.
    این نشست با استقبال گسترده مخاطبان همراه بود و استادان و زبان شناسانی چون احمد سمیعی، ابوالحسن نجفی، محمد روشن، هوشنگ رهنما، احمد جلالی، پیروز سیار، هومن پناهنده، نگار داوری اردکانی، شهرام اقبال زاده و... در این جلسه حضور داشتند.